Tarih, iktisat, sosyoloji, siyaset üzere birçok toplumsal bilim için temel teşkil eden görüşlerin yazıldığı yapıttaki kelam konusu kısım, Arapça ve Türkçe çevirisi yapılan Mukaddime’lerde yer almıyor.
İbn Haldun ve Mukaddime uzmanı Faslı Prof. Abdüsselam Şeddadi’nin Mukaddime’nin el yazma nüshaları üzerinde çalışırken karşılaştığı o kısım, İbn Haldun’un gelecekle ilgili öngörülerini gözler önüne seriyor.
“O KISIMDA İBN HALDUN’UN İLERİDE BİREBİR GERÇEKLEŞECEK OLAN BİRTAKIM ÖNGÖRÜLERDE BULUNDU”
Hususa ait AA muhabirine açıklamada bulunan, müellif ve tercüman Cemal Aydın, “Umranın Dünyanın Bir Modülünden Öbürüne Yer Değiştirmesi” başlığını taşıyan o kısımda İbn Haldun’un ileride birebir gerçekleşecek olan birtakım öngörülerde bulunduğunu söyledi.
Aydın, Timaş Yayınları’ndan çıkan Mukaddime’yi “Mukaddime/Evrensel Tarihe ve Toplum Bilimlerine Giriş” ismiyle tekrar çeviri ettiğini ve kelam konusu kısmın de kendi yaptığı çeviride yer aldığını belirterek, yapıtın birinci kısmının sekizinci başlığı olan “Umranın Dünyanın Bir Modülünden Öbürüne Yer Değiştirmesi” kısmına ait, şunları kaydetti:
“İSLAM’IN TEKRAR ŞAHLANIŞININ TÜRKLER TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEBİLECEĞİNİ ÜMiT EDİYORDU”
Bu kısımda ayrıyeten İbn Haldun’un Güney ülkelerinin medeniyetlerinin çökmesine ve Kuzey ülkelerinde kimi Avrupa ve Türk milletlerinin medeniyetinin gelişmesine işaret ettiğine değinen Aydın, “Öte yandan, İbn Haldun’un Türkler hakkında çağdaşlarından çok farklı bir görüşe sahip olduğunu da öğreniyoruz. Prof. Şeddadi bu bahiste şöyle diyor, ‘İbn Haldun, ahir ömründe, İslam’ın tekrar şahlanışının Türkler tarafından gerçekleştirilebileceğini ümit ediyordu, meğer onun çağdaşları bu şahlanışın lakin Allah’ın göndereceği bir mehdi sayesinde olacağını düşünüyorlardı.'” dedi.
ÇEVİRİLERDE YER ALMAYAN O KISIM
İbn Haldun’un yazdığı “Umranın Dünyanın Bir Modülünden Öbürüne Yer Değiştirmesi” kısmında yer alan sözler ise şöyle:
“Zamanımızda, umranın/medeniyetin güneyden kuzeye bir cins yer değiştirdiğini gözlemliyoruz. Yemen, Tübbalar vaktinde ve daha evvelki bölümlerde İsim, Semud, Himyer ve Tübba üzere Arapların sahip olduğu büyük bir devletin merkeziydi. Birebir biçimde, Arap Yarımadası da İsim kavmi ve öbür halklar sayesinde çok gelişmiş bir umrana sahipti. İsrailoğulları devrinde Suriye’nin durumu da böyleydi. Buranın umranı Medyenler, Lut’un oğulları, Amalika, Romalılar, Filistinler ve Kenanlılar üzere milletler ve kabileler sayesinde son derece ileri seviyedeydi. Mısır toprakları Kıptiler ve Ham oğlu (Hz. Nuh’un torunu) Baysar’ın oğulları ile birebir durumdaydı. Mağrip umranı da Kenan oğlu Maziğ oğlu Berberiler sayesinde gelişiyordu. Genişliği Sudan’dan Akdeniz’e, uzunluğu da Sus’tan İskenderiye’ye kadar kesintisiz olarak yayılıyordu. Bütün bu bölgelerde Tübbalar, İsrailoğulları, Kıptiler, Persler, Romalılar üzere büyük devletler vardı. Kuzey, o vakitler hem umranı hem de Türklerin, Frenklerin (Avrupalıların) ve Slavlarınkiler üzere devletleri bakımından (Güney’e göre) düşük durumdaydı.
Bugün durum bilakis döndü. Irak’ta İslam’ın ve halifeliğin başşehri olan Bağdat’ı ele alalım, Harabe halindedir, halbuki evvelden Bağdat yaklaşık 50 kentten meydana geliyordu. Bu kentler tek bir bina kütlesi oluşturacak kadar birbirlerine yakındılar. O kütle içinde Bağdat’ın kendisi, Darüsselam, Risafe, Samerra vb. vardı. Bağdat’ın etrafı başka kentlerden daha kalabalıktı. Tıpkı durum, Arapların İslam devrindeki öteki kentleri ortasında, mesela Kufe ve Basra ve İfrikıye’nin baş kenti Kayravan için de geçerliydi. Kayravan kentinin yerleşim alanı birbirine bağlı yirmi beş kentten oluşuyordu, Rakka, Mansuriyye, Kayravan, Kasrulkadim… İfrikıye’de Mesile, Tahart, Tübne, Beğaye, Ticist, Kal’a, Setif üzere birçok kasaba ve kent vardı. Berka’nın ve Berka, Zevile, Lebde ve gibisi üzere komşu merkezlerin yerleşim alanı için de birebir durum kelam konusuydu. Bu birebir vakitte Orta Doğu’nun şu kentleri ve baş kentleri için de böyleydi, Şelif, Mtice, Hamza, Tahart, Mersa-deccac, el-Hadra, Zerka, Kasr Acise.
Güney’in, Yemen, Hicaz, Mısır, Mağrip ve Arap Irak’ındaki bütün umranı/medeniyeti çöktü ve harabeye döndü. Bu bilhassa Mağrip için çok daha doğrudur. Umranının izlerinden çok azı kaldı. Bu kalanlar da yalnızca kıyı boyunca ve topu topu iki günlük bir yürüyüş genişliğindeki dar bir şerit üzerinde uzanmakta. Bütün bu bölgelerdeki devletler, umranlarının zayıflaması yüzünden, eski güç ve kudretlerinin açık ve net bir formda çöktüğünü gördüler. Kuzey ülkelerine gelince, birtakım Frenk ve Türk milletlerinde olduğu üzere, onların umranlarının geliştiğini ve devletlerinin de güçlü olduğunu öğrendik.
Kültür tahminen de güneyden kuzeye gerçek yer değiştiriyordur. Güneyde ve güney bölgelerinde oluşan bu boşluk, daima bu türlü kalmayacak, kesinlikle doldurulacaktır. Bu boşluk, ya dünyevi tezahürlerle ve görünürdeki umranın durumuyla açıklanabilir. Hasebiyle da bu direkt doğruya Arapların hükümranlıklarının ve tahakkümlerinin bir sonucu olabilir. Zira onların tavırları ellerinin altındaki ülkelerin yıkımına yol açmıştır, ya da semavi tezahürlerle izah edilebilir. Astrologlar, bu mevzuda kimi görüşler ileri sürmüşlerdir, ama burası onların detaylı olarak sergilenmesinin yeri değil. Allah dilediğini yapma kudretine sahiptir.”