Türk Devletleri Teşkilatı’nın Kasım 2021’de İstanbul’da yapılan toplantısında, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in görüşmesinden evvel sorun yaşandığını öğrendik. Bize ulaşan bilgilere nazaran protokol aksaklıkları nedeniyle Erdoğan, Tokayev ile görüşmesine geç kaldı. Görüşmeyi, yapılacak salonda bir müddet bekleyen Tokayev, gecikme nedeniyle yerden ayrılarak ülkesine dönmek üzere uçağa bindi. Karşıtlığın Türk yetkililer tarafından fark edilmesi üzerine Tokayev’e ulaşılmaya çalışıldı lakin sonuç alınamadı.
Sorunun giderilmesi gayesiyle Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Kurulu Lideri Binali Yıldırım Kazakistan’a gitti. Tokayev, ağır programına rağmen Yıldırım’ı kabul etti ve görüşme gerçekleşti. Akabinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay bu ülkeye ziyaret gerçekleştirdi. İki temasın akabinde “protokol krizi” aşıldı. Gelişmeler sonrası Tokayev’in 10-11 Mayıs’ta Türkiye’yi ziyaret etmesi kararlaştırıldı. İkili ilgilere ait çeşitli temaslarda bulunmak için bugün Türkiye’ye gelecek olan Tokayev, yedi lisan biliyor. Çin’de uzun müddet vazife yapması nedeniyle bu ülke lisanına hâkim olan Tokayev, geçen ocak ayında Almatı merkezli yaşanan kalkışmayı ustalıkla bastırdı ve sıkıntıların toplumsal kökenlerine ait düzenlemeleri yürütüyor.
İLERLEYEN ÇİN’İN KOMŞUSU
Coğrafik açıdan en büyük Türk devleti olan Kazakistan, iki muhteşem güçle, kuzey ve batıdan Rusya ile doğudan Çin ile komşu durumunda. Bu iki global güç de ABD’nin liderliğindeki Batı ile rekabet içinde. Rekabet, Rusya’nın genel manada Batı takviyesindeki Ukrayna’ya savaş boyutuna ulaşmış durumda. Kazakistan’ın doğu komşusu Çin ise batıya hakikat ilerliyor. Bu kapsamda ABD’nin çekilmesinin akabinde diplomasi kulislerinde “Çin Taliban’ı satın aldı” yorumları yapılıyor. Çin tıpkı vakitte güç kaynakları olan Türkmenistan ve İran’la da yakından ilgileniyor. Bu çerçeveden bakınca Rusya’nın hangi oranda güç kaybedeceği, Çin’in ne kadar ilerleyeceği Kazakistan’ı çok derinden ilgilendiriyor ve bu durum ülke ismine alınan kararlara yansıyor. Milletlerarası gelişmeleri okuma yeteneği ve sağlam bir diplomasi geleneğinden gelen Tokayev, ülkesinde bu taraflarıyla öne çıkıyor. Emekliliğinin akabinde “Elbaşı” unvanını alan Nursultan Nazarbayev’in de bu özellikleri ve Kazakistan’ı yeni periyoda taşıyabileceğine ait verdiği itimat nedeniyle Tokayev’i desteklediği bedellendiriliyor.
Ocak kalkışmasının akabinde, Nazarbayev, elindeki birçok yetkiyi de devrederek Tokayev’e takviyesini sürdürdü. Tokayev de kendisinden evvelki devirde yerleşik hale gelen çıkar kümelerine karşı tedbir almaya başladı.
Kazakistan geçtiğimiz yıllarda Türkiye açısından değerli ülkeler kümesine katıldı. Rus uçağının Yayladağı’nda düşürülmesinin akabinde bağlantıların olağanlaştırılması sürecinde Nazarbayev devreye girerek katkı verdi. İki ülke ortasındaki ticaret hacmi 5 milyar doları buldu ve artıyor. Kardeş ülkede değerli Türk yatırımları var.
Türkiye’de aşikâr kesitlerde bulunan, 1991’de bağımsızlığını kazanan Türk devletlerine “ağabey olma” yaklaşımı günümüzde “Türk dünyasının lideri” halinde söz ediliyor. Bunun yerine kardeş ülkeler ortasında, eşit devletler ortası münasebetler kurmak daha gerçekçi. Kardeş de olsak birinin üstünlüğü değil yardımlaşma, dayanışma ve her türlü işbirliğini ilerletme mantığı temel alınmalı. Hepimiz, artık savaşan Ukrayna ve Rusya’nın “kardeş” olduğunu biliyoruz. Uzun mühlet birbirinden uzak kalmış Türk devletlerinin anlayışlı ve dikkatli olması gerekiyor.
Kazakistan’ın ikinci Cumhurbaşkanı Tokayev, “ekonomi ve hukuk alanında eşitlik” hedeflediğini açıkladı. Tokayev, değişen dünya görünümünde, tüm “kardeş devletlere” değerli katkı sağlayabilir.