Jasna Hodžić
Sizi, bilgisayarınızı yarım yıl boyunca çalıştırmak zorunda bırakan bir ödev hazırladığınızı düşünün.
Güney Kore’de bulunan Pusan Ulusal Üniversitesi’ne bağlı IBS İklim Fiziği Merkezi’nde vazife yapan bir bilim insanları grubunun, “İklim değişikliği insanların evrimini etkiledi mi?” üzere bilim alanındaki yanıtlanması en güç sorulardan birine karşılık bulmak için yaptığı şey işte buydu.
Araştırmacılar ‘Aleph’ ismi verilen bir muhteşem bilgisayara sahipler. IBS Yöneticisi Alex Timmermann öncülüğündeki takım, Dünya’nın çevresel tarihinin son 2 milyon yılını içine alan bir iklim simülasyonunu tamamlamak hedefiyle Aleph’i altı ay boyunca çalıştırdı. Ulaşılan 500 terabayt büyüklüğündeki data, birkaç yüz sabit diski doldurmaya yetecek seviyedeydi.
Bilim insanlarının iklim değişikliğinin insan evriminin erken basamaklarını ve Homo cinsinin türleşmesini etkilediğine ait birinci bariz delile ulaşmaları nedeniyle, simülasyonun harcadığı yarım yıl bu uğraşa değdi.
BİR SANİYEDE 45 MİLYON YILLIK UĞRAŞ
Bilim insanları iklimsel değişimin insan evrimi üzerinde tesirleri olduğunu ispatlamak doğrultusunda çaba ettiler; zira insan fosillerinin bulunduğu bölgelerden toplanmış iklim bilgilerinden yoksunuz. Bu çeşit bir bilgi eksikliğine rağmen, iklimle kontaklı göç o kadar yaygın bir güç ki, bilim insanlarının büyük kısmı onun insan evriminde rol oynadığı konusunda tıpkı fikirde.
Bilhassa de iklim araştırmacıları ve evrimsel biyologlar, sıcaklık, yağış ve (gıda kaynaklarının bir temsilcisi olan) bitki örtüsünde görülen değişimlerin, insanları Afrika’da ortaya çıktıkları habitatlarından [yaşam alanlarından] Avrupa ve Avrasya’ya gerçek gitmeye zorladığından şüpheleniyorlar. Bu ölçütler büyük ihtimalle atalarımızı global gezginlere ve göçebelere dönüşerek etrafa ahenk sağlamaya yöneltti.
Bu fikir, son teknoloji eseri bir muhteşem bilgisayar olan Aleph vasıtasıyla doğrulanmaya bir adım daha yaklaştı. İsmini İbrani alfabesinin birinci harfinden alan Aleph’in, rastgele birimizin neredeyse 45 milyon yıl uğraşmasını gerektirecek hesaplamaları tamamlaması sadece bir saniye sürüyor. Araştırmacılar, iklim değişikliği ve insan göçünün birbiriyle temaslı olup olmadığını ortaya çıkarmak maksadıyla iki milyon yıllık bir iklim modeli yaratmak için Aleph’i kullanmak istediler.
İNSAN HABİTATININ MODELLENMESİ
Hızlı olması bir yana, bilgisayarda simüle edilen rastgele bir model, sırf beslendiği bilgiler oranında âlâ olabilir. Neyse ki, araştırmacılar Aleph’i besleyebilecekleri yüksek kaliteli arkeolojik ve fosil kayıtlar açısından hiçbir zahmet yaşamıyordu. İtalya’da bulunan Università di Napoli Federico II’de misyonlu bilim insanlarıyla işbirliğine giden araştırmacılar, arkeolojik ve insanlara dair fosil bilgilerinden oluşan bir derlemeye ulaştılar.
Bu bilgi kümesi, Homo habilis, Homo ergaster, Homo erectus, Homo heidelbergensis, Homo neanderthalensis ve Homo sapiens’i içine alan altı farklı insan cinsiyle ilgili 3.245 bilgi girişi barındırıyordu. Bunun akabinde, araştırmacılar Aleph’e Dünya’nın – yörüngesinin eksiksiz bir daireden ne kadar saptığının bir ölçüsü olan- yörüngesel eksantrikliğindeki [dış merkezliliğindeki] bilinen değişimlerle birlikte yalpalama ve eğilmesi bağlamında toplanan dataları verdi. Bu bilgilerle donatılan Aleph, buzul döngüleri ve buz evrelerinin başlangıcı üzere büyük iklim olaylarını muteber bir biçimde öngörebilir.
Aleph, iki milyon yılı kapsayan son derece yanlışsız bir iklim modeli oluşturmak için dataları işledi. Timmerman ve grubu, bilgisayar simülasyonunda insanların yaşadığı devir ve bölgelerde iklimin nasıl olduğuna bakabildi. Bu datalardan, altı insan cinsinin her biri için habitat uygunluk modelleri geliştirdiler. Mesela, bizim tipimiz olan H. sapiens’in iklimsel özelliklerini başka beş insan türününkilerle kıyaslayan araştırma grubu, H. sapiens’in kurak şartlarla başa çıkmak için en donanımlı çeşit olduğunu belirledi. Bu ahenk sağlama hüneri, ülkü ömür alanını bulmak için kıtalar ortasında ilerlerken büyük ihtimalle bizlere bir avantaj sağladı. Araştırmacılar, her bir tıbbın hangi habitatları sevdiğine ait daha hakikat bir fikre ulaştıktan sonra, iki milyon yıl boyunca bu habitatların coğrafik olarak değişip değişmediğini ve nasıl değiştiğini görebildiler.
BEŞERLER KENDİLERİNE UYGUN OLAN İKLİMLERİ İZLEDİ
Araştırmacılar, her cins bazında potansiyel habitatların değişim haritalarını oluşturmak için simülasyonları aracılığıyla vakti süratle ileri sarabilirler. Akabinde, bunların iklim değişikliğiyle irtibatlı olup olmadığını anlayabildiler. Araştırmacılar, rastgele seçilen fosil kümelerini kullanarak pek çok tahlili yine gerçekleştirdiler. Şayet beşerler iklimden etkilenmediyse, her bir tahlil benzeri habitat dağılımlarını göstermeliydi. Üç insan çeşidi için -H. sapiens, H. neanderthalensis ve H. heidelbergensis- bilim insanları iklim değişikliği ile nüfus durumları ortasında manalı bir irtibat keşfettiler.
Model, bilhassa yaklaşık 400 bin yıl evvel yaşayan H. heidelbergensis için Güney Afrika’da bulunan iki bariz iklim gerilimi periyodunu ortaya koydu. Bu vakit dilimi, cinslerin fosil kayıtlarında bulunmadığı ve H. heidelbergensis’in giderek H. sapiens’e dönüştüğü hipotezi ile dengeli biçimde, H. sapiens’in Güney Afrika’da ortaya çıkışı ile ilişkiliydi. Günümüzden yaklaşık 210 bin yıl evvel yaşanan bir öbür iklim gerilimi periyodu, büyük ihtimalle geriye kalan H. sapiens bireyleri açısından daha fazla sorun yarattı ve bu da daha fazla dağılmalarına ve genetik çeşitlenmeye neden oldu.
Timmermann verdiği bir demeçte, “Bu sonuç, en azından son 500 bin yıl mühletince, buzul döngüleri de dahil olmak üzere geçmişte yaşanan iklim değişimlerinin gerçek sırasının, farklı hominin [insansı] kümelerinin hangi bölgelerde yaşadığını ve kalıntılarının nerede bulunduğunu belirlemek bağlamında merkezi bir rol oynadığını düşündürüyor” diyor.
DEĞİŞİMİ DİREKT ETKİLİYOR
Ardından, araştırmacılar farklı insan çeşitleri için yaşamaya uygun alanların, uzam ve vakitte ‘temas bölgeleri’ diye isimlendirdikleri bölgelerle örtüşüp örtüşmediğini öğrenmek istediler. Şayet habitatlar örtüşürlerse, muhtemelen farklı beşerler tiplerinin devamlılığını sağlayarak birbirleriyle kaynaşmış ve rekabet etmişlerdir.
Araştırmacılar, ‘temas bölgesi’ incelemelerinden yola çıkarak Neandertallerin (H. neanderthalensis) yaklaşık 500 bin ilâ 400 bin yıl evvel Avrasya H. heidelbergensis soyundan evrimleştiğini gösteren bir insan soy ağacı yaratırken, tipimiz H. sapiens, yaklaşık 300.000 yıl evvel Afrika’da kalan geç devir H. heidelbergensis topluluklarından doğdu. Bu soy ağaçları, H. sapiens’in H. heidelbergensis’ten evrimleştiğini destekleyen ve eldeki delilleri tamamlayan genetik ve fosil datalarından çıkarılan misal varsayımlarla eşleşti.
Birinci insan tipleri global çapta gezginlere dönüştükçe, coğrafik menzillerini genişletme kabiliyetlerini daha fazla güçlendiren yeni marifetler kazanmaları gerekti. Araştırmacılar, bu olumlu geri bildirimin, çeşitlerin daha geniş iklim alanlarına ahenk göstermesine ve en nihayetinde her ikisi de H. heidelbergensis’ten daha büyük beyinlere sahip olan H. sapiens ve H. neanderthalensis doğrultusunda türleşmesine imkan sağlayan biyolojik yahut kültürel değişimleri artırdığını argüman ediyorlar. Bu durum, beyin büyüklüğünde görülen uzun vadeli olumlu eğilimi Afrika’daki geçmiş iklim değişimlerine bağlayarak, iklim değişikliğinin çeşidimizin sadece coğrafik pozisyonunda değil, tıpkı vakitte entelektüel gelişiminde de oynadığı rolü güçlendiriyor.
Araştırmacılar, H. sapiens’in iklimsel menzilinin incelenen devrin sonlarına hakikat hala genişleyen tek cins olduğunu gösteren öbür araştırmalarla birlikte düşünüldüğünde, değişen bir iklime ahenk sağlama yeteneğinin, cinsimizin parlamasında tartışmasız bir rol oynadığını savunuyorlar.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ DUYMUŞ MUYDUNUZ?
İklim değişikliği, Dünya’daki var olan ömrün evrimini şekillendirebilir; buna rağmen, çağdaş beşerler iklimin üstesinden gelme ve Las Vegas çöllerinden Sibirya tundrasına varıncaya dek misafirperver olmayan yerlerde yerleşme yeteneğini sergilediler.
Bu incelemeler ve öteki araştırmalar, iklim değişikliğinin cinsimizin evrimini belirlediğini, insan jenerasyonunun tükenişi ve türleşmesiyle temaslı izleri netleştirdiğini sav ediyorlar. İklime ahenk gösterme hünerimiz kalıcılığımız üzerinde hayati kıymete sahip bir rol oynamış olsa da, artık en yakın akrabalarımızı yok olmaya mahkum edebilecek tipten iklim değişimlerini hızlandırıyoruz.
Çeviren: Tarkan Tufan
Kaynak: Big Think