SEDAT PALUT
Türklerin İslam’a katkısı üzerine yaptığı araştırmalarla bilenen ve İslam Tarihi hakkında dikkat çeken çalışmalara imza atan Erol Çalı, ‘insanlığın dini korumak için evvel kendini müdafaası gerektiği’ bakış açısıyla kaleme aldığı son yapıtı ‘Dinin Dindarlarla Sınavı’nı KARAR okurları için kıymetlendirdi.
Avrupa Islahat hareketleri ile dinin yerini sekülerizm ile doldurdu. İslam dünyası sekülerizm ile 19. yüzyılda çok hazırlıksız bir biçimde karşılaştı. Bu hazırlıksız yakalanma durumunu günümüzden baktığımızda nasıl okuyabiliriz?
Müslüman toplumlarda Islahat fikrinin engellenmesinin siyasi ve toplumsal olarak iki ana nedeni vardır. Aslında İslam dünyası Islahat hareketlerine hazırlıksız yakalanmadı. Islahata bilerek ve isteyerek direndi. Halbuki daha en erken periyotta Hz. Peygamberden 5-6 yıl sonra ıslahat hareketini İslam’ın ikinci halifesi Hz. Ömer gerçekleştirmişti. Din adamlarının idarecilerle kol kola olmadığı devirlerde asrın idrakine nazaran ıslahat hareketleri yapılmaktaydı. Bilhassa 8’nci asırda Ebu Hanife üzere Bağdat ulemaları din ismine çok gözü pek yorumlar yapmış, kararlar vermişti. Yaklaşık 10 asırdan fazladır din ve din adamları, devleti yönetim edenlerin güç ve otoritesini temin edici rol oynamaktadır. Din, bir gücü, otoriteyi ele geçirmenin materyali olduğu için bu saha tarih boyunca mevcut iktidarlar tarafından tek elde tutulmaktadır. Bu yüzden dinde ıslahat fikri mevcut otorite tarafından şeytanlaştırılıp, nefret edilen bir öge haline getirilmiştir. Dinler dünyevi emellere hizmet ettiği sürece toplumlarda değişim ve aydınlanma hayal olur. Toplumun kendisi aydınlanamaz. Tarih boyunca da değişim ve aydınlanma, düşünen ve ızdırap çeken beyinlerin işi olmuştur. Trajikomik bir şey var ki o da; Islahata karşı direnen Müslüman şuur, menfaati kelam konusu olunca bir Batılı’dan daha fazla reformist olabilmektedir.
İslam dünyasının yetişmiş işçileri fırsat buldukça Batı dünyasında eğitimlerini tamamlamaya gidiyor. Bu durum artarak devam ediyor. Bunu yalnızca Batının sağladıkları imkanlarla açıklamak mümkün değildir sanırım, siz ne dersiniz?
Dünya eskisi üzere çok farklı kültürlerin yaşadığı bir dünya değil. Adeta büyük köy haline gelmiş. Yetişmiş beşerler da artık dış dünya ile bağlantıyla kendini geliştiriyor. Bilim herkese kapısını açıyor. Spor, sanat, müzik, eğitim, teknoloji ve öteki bütün bilim alanlarında yetişen beşerler kendilerini daha rahat tabir edebildikleri, ideoloji ve inanç ayrımının gözetilmediği, yalnızca ilgi alanları ile meşgul olacakları, her şeyden kıymetlisi mesleklerine olan saygıyı ve ekonomik olarak da uğraşlarının karşılığını görebilecekleri her yere masraflar. Bugün Batı dünyası bu kapıyı açıyor. Bilimin dini, lisanı, ırkı olmaz. Kendisini talep eden her gönle akın eder.
Bir periyot ağır tartışmaların yapıldığı bir yaklaşım vardı: Din dışı bir ahlak anlayışı. Günümüzde seküler ile dindar insanları ortak bir ömür alanında buluşturabilecek ahlak anlayışı mümkün müdür?
Bugünkü dindarlık anlayışı, 7 ve 8’nci asrın dindarlık anlayışının çok gerisinde kalmış. İslam bilim ve medeniyeti Süryani papazlara vefa borcu vardır. Çünkü birinci sefer batılı yapıtları Abbasiler devrinde Arapça’ya çevirip Müslümanlara harikulade bir hazine bırakan Süryani papazlardır. Bugün tıpkı müsamahayı maalesef bizim toplumda Ramazan’da sembolik iftara sofrası dışında göremeyiz. Demek ki bizim genlerimizde inanca ve kültüre saygılı olmak kaydıyla her çeşitten niyetin bir ortada yaşama talihi olmuş. Biz imparatorluk çocuğuyuz. Neden bir ortada yaşamayalım ki? Ermeni, Yahudi, Rum, Arap daima birlikte yaşamışız. Bunu tekrar başarabiliriz.
‘MEZHEPLERİ FİTNE GÖRENLER MENFAATİN AĞIR BASTIĞINI GÖRECEK’
Kitabınızda şöyle tabir var: “Dinler gücünün yanında yer alırsa, takipçileri samimi kalple değil, gücün yanında yer alma niyetiyle o dine mensup olurlar. Güç için dini tercih edenler, sonraki kuşaklar için berbat örnek teşkil ederler.” (S.15) İslam toplumu bu ruh halinde kurtulmak için ne yapmalı sizce?
Bu tespitim tarihin bize sunduğu örneklerin ışığında olmuştu. Din, bir rejimin yahut sistemin kurumsal kolu olmaktan çıkıp, din adamları da siyasi iktidar ve maddi güç maksadından uzak yalnızca Allah isteği için bağımsız bir ekol haline gelip, insanların hür iradesi ile meyledeceği bir sisteme dönüştüğünde inanç özüne dönecektir. Dört mezhep imamının yaşadığı hayat, sundukları niyet sonucunda mevcut iktidarın zulmüne maruz kalması, bağımsız din fikrinin İslam dünyasında açtığı çığırı bize sergilemektedir. Kimileri mezheplerin çıkışını fitne olarak görse de tarihte yaşanılan fitnelerin nedeninin mezheplerle ilgisi olmadığını akıl ve deneyimin ihmal edildiğini ve menfaatlerin ağır bastığını görecektir. Dinler ve ideolojiler ise fakat kendine tabi olanları keyifli kılar. Bir toplumda trafik kurallarına uymak, etrafa saygılı olmak, doğayı korumak, kendi hak ve hukukunu koruduğu üzere oburunun hakkına da riayet etmek, inanca ve fikre hürmet etmek, bayana şiddeti önlemek, hırsızlık yapmamak, paklığa dikkat etmek, ekolojik dengeyi bozacak hareketlerden uzak durmak üzere bir ortada yaşamayı gerektiren bahislerde din yahut rastgele bir ideolojiden referans almak gerekmiyor. Bunlar akılla belirlenecek bahislerdir.