1968 öğrenci hareketinin başkanlarından Deniz Gezmiş idam edildiğinde, daha 25 yaşındaydı. 8 sefer tutuklandı ve ömrünün 937 gününü, demir parmaklıkların ardında geçirdi. Yusuf Aslan 25, Hüseyin İnan ise daha 23 yaşındaydı.
1586 sayılı kanunun Resmi Gazete’de yayınlanmasıyla, gecenin karanlığında bir cezaevi avlusuna kurulan darağacında, canlarını verdiler.
Kısacık ömürlerine yarım yüzyılda unutulmayacak onlarca, boykot, işgal, yürüyüş ve aksiyon bıraktılar.
- Conileri denize döktüler, Vietnam Kasabı Komer’in yurdumuzda rahat yüzü görmesine müsaade vermediler; “Ülkemizde, emperyalizmin askerleri elini kolunu sallayarak gezmesin” dediler.
- Üniversitelerde boykot, işgal ve sayısız yürüyüş yaptılar. Bilimsel, laik ve çağdaş bir eğitim olsun istediler. AIESEC toplantılarını da bastılar, üniversiteler için ıslahat tasarıları da hazırladırlar.
- Zap Suyu’na köprü de yaptılar, topraksız köylülerin hak arama çabasına dayanak de oldular. Personellerle omuz omuza da yürüdüler. Türk ve Kürt birliğinin bu ülkenin harcı olduğuna inandılar.
- Sınıfsız, sömürüsüz, ayrımcılığın olmadığı, çağdaş bir dünya kurulacağına inanıyorlardı. Bu uğurda çaba ediyorlardı. Sosyalizme gönülden bağlıydılar. Marx’ı, Engels’i de okumuşlardı, Mustafa Kemal Atatürk’ü de.
Elhasıl ne gerekiyorsa onu yaptılar. Bu uğurda evvel tutuklandılar, sonra en yakın arkadaşlarını toprağa verdiler. Fakat iktidar sahipleri doymadı! İktidardakilerin “öncelik ve ivedilikle” aldıkları bir karar sonucu, 6 Mayıs 1972 gece yarısı Deniz, Yusuf ve Hüseyin idam edildiler.
Çok şeyler yazıldı, çizildi “o” günden beri. Pekala, 6 Mayıs 1972 sabahı gerçekleşen idamları gazeteler nasıl verdi, idamlarla ilgili neler yazıldı? İşte 6 Mayıs sabahı çıkan gazeteler…
Oda Tv’den İbrahim Sarıdemir, 6 Mayıs sabahı çıkan gazeteleri derledi. Gazetelerin tamamına yakını “anarşist ve komünistler, dini telkini kabul etmediler” diyerek bir haber yapmıştı. Akıllarınca, dini kullanarak, devrimci gençleri, toplumun gözünden düşürmeye çalışıyorlardı. Anadolu Ajansı tarafından verilen haberi genel olarak tüm gazeteler kullansa da kendi siyasi bakışlarına nazaran farklı noktaları öne çıkarıyordu.
YENİ ASYA GAZETESİ: İDAM EDİLDİLER
İdamları manşetten veren gazete, “Üç komünist eşkıya dini telkinatı reddetti”, “Dini telkin ve din adamı istemiyoruz, gelmesin” formunda dini tarafı ön plana çıkaran bir haber yapar. “Hepsinin de bitkin bir biçimde sehpaya çıktığı, yaşasın komünizm” diye bağırdığı tabir edilir. Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in Türkiye Cumhuriyeti’ni yıkarak komünist bir rejim kuracağı, kanlı aksiyonlara giriştiği, mahkemede en küçük bir nedamet göstermediği ve kabahatlerini kabul ettiği belirtilir.
İnfaz savcısı Sami Uğur, Yeni Asya gazetesine verdiği demeçte “üç hatalının da sehpaya götürülürken kesik kesik ‘Yaşasın Marksizm, Yaşasın Komünizm’ diye konuşarak debelendiklerini, lakin boyunlarına ip geçirilip altlarından iskemle çekilince seslerinin kesildiğini”, suçlulardan Deniz Gezmiş’in bir orta ‘Yaşasın Kürt Halkları’ dediğini söylemiştir.
YENİ İSTANBUL: DİNİ TELKİN İSTEMEDİLER
Tam sayfa olarak verilen haberde manşetten “Dini Telkin istemediler” yazılırken, sürmanşetten de “İdam edilen Gezmiş, Aslan, İnan gömüldü” başlığı ile mezarlık görseli verilir.
Hüseyin ve Yusuf’un ailesine mektup bıraktığı, Deniz Gezmiş’in “ailesine mektup yazmak istediği lakin elleri titrediği için yazamadığı bu nedenle de daktilo ile yazılan metni imzaladığı” tabir edilir.
Üç fidanın sehpada sloganlar attığı, olağan görünmeye çalıştığı ve dini telkin istemediği yazılır. Hüseyin İnan’ın kendi sandalyesini kendisinin tekmelemeye çalıştığı ancak başaramadığı açıklanır.
Son yemeklerini de yemeyen Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in idamı beklerken de bol ölçüde sigara ve üçer dörder bardak çay içtiği yazılır. Evvel infaz edilen Deniz’in dingin olduğu ve “Kahrolsun emperyalizm, bu işten metanet duymuyorum” dediği ve Marksizmi öven cümleler kullandığı yazılır… Yeni İstanbul gazetesi tıpkı gün ikinci bir baskı daha yapar ve bu baskıda sürmanşetten “Gezmiş, İnan, Aslan İdam Edildi” olarak haber yapar. İki gün evvel idamları durdurmak için Jandarma Genel Kumandanı Kemalettin Eken’e yapılan suikastta hayatını yitiren jandarma eri Mustafa Baş’ın cenaze haberi ile yan yana verirler.
MİLLİYET: GEZMİŞ, ASLAN VE İNAN İDAM EDİLDİ
“Ankara Merkez Cezaevi’ndeki infazdan sonra idam mahkûmlarının Yenimahalle’ye gömüldüğü” bilgisi öne çıkarılarak yapılan haberde; Anayasal nizamı zorla değiştirmek ve komünist bir rejim kurmak için bâtın Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu ismine anarşik harekete girişen Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in idam edildiği yazılır. Asılmadan evvel imamla görüşmedikleri, dini telkini reddettikleri ve dini merasim yapılmadan gömüldükleri bilgisi verilir haberde.
Cemil Gezmiş’in, oğlu Deniz’in cenazesini memleketine götürmek istediği fakat Beşir Aslan ile Hıdır İnan’ın isteği üzerine bundan vazgeçtiği bilgisi verilir.
Öteki gazetelere kıyasla Milliyet gazetesi “din” konusunu öne çıkarmamıştır. Bunun yerine Üç Fidanın “1969’dan 1971’e kadar işledikleri “suçlar” sıralanmıştır. Nasıl yakalandıkları da detaylı olarak verilmiştir.
HÜR KELAM: ÜÇ ANARŞİST KOMÜNİST İDAM EDİLDİ
Hür Kelam, Fethullah Gülen’in İzmir Merkez Vaizi unvanıyla müelliflik yaptığı gazetedir. İdam fermanlarının yazıldığı günlerde Fethullah Gülen bu gazeteye “Gözyaşı, Yaşlılık, Günah, Mahkum, Asude Bir Şafak” başlığıyla yazılar yazmaktadır.
Gazete “ölümün eşiğinde dini telkini reddeden üç anarşist komünist idam edildi” başlığıyla manşetten verir haberi.
“Komünistler sehpaya giderken endişeden titriyorlardı” formunda sürdürülen haberde CHP’nin başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesi tarafından bozulan karar yerine, yine alınan yeni kararla idamların gerçekleştiği yazılır. “Hücrelerine gelen imamı kabul etmeyen üç azılı komünist endişeden titriyordu ve kaygıdan yürüyemedi” halinde verilen haberin devamında infazların cezaevi bahçesinde gerçekleştiği tabir edilir.
TÜRKİYE GAZETESİ: ASILDILAR
Milliyetçi ve bağımsız gazete sloganıyla çıkan Türkiye gazetesi “Asıldılar” diye sürmanşetten verir idamları. Gazeteye nazaran “üç kent eşkıyası” Anayasayı tağyir, tebdil ve ilgaya cebren teşebbüs ettiği için mevt cezasına çarptırılmıştır. Mahkumların gece 12.20’de Mamak Askeri Cezaevinden alınıp Merkez Cezaevine getirildiği ve burada bir din vazifelisi tarafından kendilerine telkinde bulunduğu yazılmıştır. Diğer tüm gazeteler de bu mevzuda aksi tarafta bilgi olmasına karşın gazete büyük olasılıkla ezkaza bu bilgiyi vermiştir.
Son olarak da mahkumların evvel avukatlarıyla görüşmek istedikleri akabinde da vazgeçtikleri belirtilir. 7 Mayıs tarihli Türkiye gazetesi ise ”3 hükümlü nadim değildi” başlığıyla verir haberi. Türkiye gazetesi başkalarından farklı olarak anarşist sözünü de komünist sözünü de hiç kullanmadan duyurur haberi.
EKSPRES GAZETESİ: HER İŞ TAMAM OLUNCA GEZMİŞ, Y.ASLAN VE İNAN ASILDI!
Ekspres gazetesi tam sayfa olarak manşetten verir idamları. “Dini telkin için gelen hocayı kabul etmeyen 3 hükümlü, sehpaya çıkarken bitkindiler” diye başlar haber. Birinci asılanın disiplinsizlikleri yüzünden üniversiteden atılan Deniz Gezmiş olduğu yazılır.
Hüseyin İnan’ın El Fetih kamplarında gerilla eğitimi aldığı ve çok uygun silah kullandığı belirtilir. Yusuf Aslan’ın ise Komer’in arabasının yakılması olayıyla ön planı çıktığı söz edilir. Hatalarının ise Anayasayı tağyir, tebdil veilga; TBMM’yi silahla cebren iskat ve komünist bir rejim kurmak olduğu yazılır.
7 Mayıs tarihli gazete de ise “3 idamlık pişman değiliz dedi” başlığıyla haberi verir gazete. Ailelerin ısrarı üzerine cenazelerin gasilhanede hoca tarafından yıkandıktan sonra babalarına teslim edildiği ve babalarının cenazelerin çabucak gömülmesini istediği yazılır.
Gazeteye nazaran Cemil Gezmiş “Neden bu yollara düştün oğul” diyerek hıçkırmış, bu hıçkırığı öbür babaların ağızlarından çıkan hafif sedalar takip etmiştir. L-17 ada 21 parsele Deniz Gezmiş’in, 25 parsele Yusuf Aslan’ın ve 29 nolu parsele de Hüseyin İnan’ın gömüldüğü bilgisi verilir. Babaların bir müddet mezar başında bekledikten sonra mezarlara kova ile su döküp ayrıldığı belirtilir.
GÜN GAZETESİ: ASILDILAR
“İdam kararları katılaşan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan asıldılar” sürmanşetiyle haberi veren gazete, manşet olarak ise idamlar durdurulsun diye Bulgaristan’a kaçırılan uçağı ve Jandarma Genel kumandanı Orgeneral Kemalettin Eken’e yapılan aksiyonu verir.
Ankara Sıkıyönetim 1 Nolu Mahkemesince verilen idam cezasının infazında, Sıkıyönetim mahkemesi lideri Tuğgeneral Ali Elverdi, Ankara Cumhuriyet Savcısı Fazıl Alp, infaz savcısı Sami Uğur, Ankara Merkez Kumandanı Tümgeneral Tevfik Türin, hükümet tabibi, cezaevi müdürü ve başka görevlilerinde hazır olduğu yazılır.
İnfaz savcısının hatalıların yüzüne idam kararının okumasının akabinde karar özetinin mahkumların boynuna asıldığı belirtilir.
7 Mayıs 1972 tarihli Gün gazetesi ise “Nadim Olmadıklarını Söyleyen Üç Anarşist İdamdan Evvel İmamı Kovdular” sürmanşetiyle haberi verir. Haber metninde son kelamları sorulduğunda üç anarşistin pişman olmadığı ve “Yaşasın Marksizm, Leninizm / kahrolsun Emperyalizm ve Faşizm” diye bağırdığı bilgisi yer alır. İnfaz sonrasında cesetlerin belediyeye teslim edildiği ve Ankara Belediyesi tarafından ortalarında üçer boşluk bırakılarak Yeni mahalle mezarlığına defnedildiği azılır.
HERGÜN GAZETESİ: İDAM EDİLDİLER
“Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan İdam Edildiler” sürmanşetiyle verilen haber “Dini Telkini Red Ettiler” alt başlığıyla devam eder. Avukat Halit Çelenk ve Mükerrem Erdoğan’ın da infazda hazır olduğu bilgisi verilir.
“Yüzünde bitkin bir söz taşıyan Deniz Gezmiş’in lakin görevlilerin yardımı ile sehpaya çıkarıldığı ve cellat tarafından iskemlesinin devrilerek kararın yerine getirildiği” belirtilir. Deniz Gezmiş’in infaz sonrası yapılan tabip muayenesinde vefatının katılık kazanması ile sehpadan indirildiği belirtilir.
İkinci sırada getirilen “bitkin ve solgun olan Yusuf Aslan’ın zorlukla sehbaya çıkarıldığı ve iki cellat tarafından boynuna ipin geçirildiği” açıklanır. Son olarak gelen Hüseyin İnan’ın ise “Deniz ve Yusuf’a nazaran daha ürkek olduğu gözlenir”.
“Hüseyin İnan’ın iskemleyi devirmek istediği lakin bacakalarının titremesi nedeniyle buna muvaffak olamadığı” belirtilir. İnfazların akabinde hekim raporlarının imzalandığı ve gasilhaneye nakledildiği ve müracaat olursa ailelerine verileceği yazılır.
Sabah, Zafer ve Haber Gazetesi de birebir metni kullanır.
GÜNAYDIN GAZETESİ: SON KELAMLARI PİŞMAN DEĞİLİZ
Haber, “Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Hüseyin İnan’ın Son Kelamları: Pişman Değiliz” halinde manşetten verilir ve “üç anarşist asılmadan evvel dini telkinde bulunacak olan istemediler” alt başlığıyla devam eder. Günaydın gazetesine nazaran pişman olmamaları kıymetlidir.
Öbür gazetlerden farklı olarak Günaydın gazetesi “komünist” sözünü kullanmaz “anarşist” sözünü öne çıkarır. Üç anarşistin cenazesinin dini merasim yapılmadan, ortalarında üçer boşluk bırakılarak gömüldüğü yazılır.
TERCÜMAN GAZETESİ: İDAMDAN EVVEL DİNİ TELKİN İSTEMEDİLER
Tercüman Gazetesi de Deniz, Yusuf ve Hüseyin hakkında öne çıkarılan ise “Anarşist” oldukları tezidir. “3 anarşistin saat 01:25 ile 03:25 ortasında cezaevi avlusunda idam edildiği ve son kelamlarının de “Yaşasın Marksizm, Leninizm; Kahrolsun Faşizm” olduğu yazılır. Deniz ile Yusuf’un babasının kabristanda hazır olduğu, 3 anarşistten geriye kalan eşyaların bir torba içinde ailelere teslim edildiği yazılır.
CUMHURİYET GAZETESİ: İDAM EDİLDİLER
Gazete haberi manşetten verir. Deniz’in Hukuk Fakültesi’nden atıldığı, öğrenci boykot ve işgallerinde ön safta yer aldığı, bir çok kere tutuklandığı, THKO’nun başkanı olduğu, banka soyduğu, Amerikalıları kaçırdığı ve El Fetih’te eğitim gördüğü belirtilir. Yusuf ile ilgili ise El Fetih örgütünde eğitim görmesi dışında bil bilgi paylaşılmaz. Hüseyin’in ise “ilk ideolojik banka soygununu Ankara’da planladığı, anarşik kişi olduğu, THKO militanı olduğu ve Kayseri’de dayısının meskeninde Mehmet Nakipoğlu ile birlikte yakalandığı bilgisi verilir.
Anayasayı, TBMM’yi kaldırmanın yanı sıra “komünist bir rejim kurmak” suçlamasıyla gerçekleşen infazların saat 02.00 ile 03.40 ortasında Cebeci Kapalı Cezaevi’nin avlusunda yapıldığı yazılır.
İşledikleri hataların özet halinde yüzlerine okunmasının akabinde, kararın özetinin mahkumların boynuna asılarak teker teker idamların yapıldığı belirtilir.
AKŞAM GAZETESİ: İDAMLAR YÜRÜRLÜKTE
68’in en hareketli periyodunda haberleri tarafsız vermeye çalışan, TİP milletvekili Çetin Altan’ın da köşe müellifliğini yaptığı Akşam gazetesi 71 sonrası haber biçimini değiştirir.
6 Mayıs 1972 günlü sayısında manşetten “İdamlar Yürürlükte” haberi yapan gazete, 1586 sayılı idam kanunu sözü sözüne yayınlar. THKO’nun kurucularından olan Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in polis kulubesini kurşunladığı, banka soyduğu, Sevim Onursal’ın konutunda vazifeli memurları bağladığı, beş Amerikalıyı kaçırdığı bilgisi verilir. Anayasa mahkemesince “usulü hata” gerekçesiyle iptal edilen kanunun yerine çabucak yeni bir kanun daha hazırlanıp yürürlüğe sokulduğu bilgisi verilir.
7 Mayıs 1972 tarihli sayısında ise küçük bir haber olarak “İdam olanları aileleri defnetti” başlığıyla, son anlarında dini telkini reddettikleri bilgisi verilir.
Bu haberin çabucak yanında ise 30 kadar anarşist tarafından İsveç’teki Stockholm büyükelçilik binasının işgal edilmeye çalışıldığı bilgisi verilir. İç sayfada haberin devamında “yüzünde bitkin bir ifade” taşıyan Deniz’in evvel idam edildiği, akabinde da tekrar “bitkin ve solgun” haldeki Yusuf’un zorlukla sehpaya çıkarıldığı ve iki cellatın ipi boynuna geçirdikten sonra infazı yaptığı yazılır. Son olarak avluya gelen Hüseyin İnan’ın ürkek olduğu ve ip boynuna geçirildikten sonra iskemleyi kendisinin devirmek istemesine karşın bacaklarının titremesi sonucu başarılı olamadığı yazılır.
BUGÜN GAZETESİ: CESETLER AİLELERİNE TESLİM EDİLDİ
İdamlar ile ilgili resmi açıklamayı da yayınlayan gazete, Yenimahalle mezarlığından üçer boşluk bırakılarak yapılan defin süreci ile ilgili de görseller kullanır. “Türkiye devleti yıkılmayacak, büyük milletimiz komünizm cehennemine aslan sürüklenmeyecek, cumhuriyetimiz ebedi olacaktır.” cümlesi öne çıkarılarak bir yorum yazısı da yayınlanır.
Deniz’in kanun dışı hareketlere katıldığı, Sivas’a askerlik şubesine nakli sırasında kaçtığı, TİP’te vazife aldığı, Filistin El Fetih kamplarında eğitim gördüğü, THKO’nun kurucusu ve başkanı olduğu, her fırsatta Marksist ve Leninist olduğunu söylediği belirtilir.
Yusuf’un Deniz’in yanından hiç ayrılmadığı, Dev Genç yöneticisi olduğu, El Fetih’te eğitim gördüğü Marksist Leninist olduğu çok sayıda bilgi verilir.
Hüseyin İnan’ın da Marksist Leninist ideolojiye dayalı kademeli komünizme giden bir nizam kurmak istediği yazılır. El Fetih kampı dönüşü Diyarbakır’da yakalandığı belirtilir. Başka gazetelere kıyasla Deniz, Yusuf ve Hüseyin hakkında en detaylı bilgiyi Bugün gazetesi verir.
SON SAAT GAZETESİ: ASILDILAR
Günlük tarafsız siyasi gazete sloganıyla çıkan Son Saat gazetesi sürmanşetten “Asıldılar” diyerek verir haberi. Gezmiş, Aslan ve İnan’ın mevt cezaları sabaha karşı yerine getirildi” diyerek sürdürülür haber. Komünist sözü ve dini telkini reddettiklerine dair hiçbir bilgi yer almaz 6 Mayıs tarihli gazetede. Bir gün sonra ne hikmetse bu kere haber şu başlıkla verilir; “Asılan 3 anarşist infazdan evvel dini telkini reddetti”.
HÜRRİYET: İDAM EDİLDİLER
Yıldırım baskı yapan Hürriyet gazetesi tam sayfa olarak İdam Edildiler manşetiyle haberi paylaşır. Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in nüfus bilgilerinin yanında fotoğraflarına da yer veren gazete, idamın gerçekleştiği cezaevinin de kuşbakışı fotoğrafını paylaşır. Cezaevinin kısımlar biçiminde 6 küçük bahçe ile bir de uzun büyük bahçeden oluştuğu bilgisini verdikten sonra idamların da inanılmaz güvenlik tedbirleri altında küçük bahçelerden birinde yapıldığı belirtilir.
Hüseyin’in ODTÜ’de “militan” olarak anılan, isminin polisçe fazla bilinmeyen silik kişi, Filistin’de El Fetih kamplarında eğitim gördüğü, kent eşkıyalığı planlarını hazırladığı, Marksist teoriyi çok yeterli bildiği için Sinan Cemgil ile birlikte “Hoca” olarak anıldığı yazılmıştır.
DÜNYA: GEZMİŞ, ARSLAN, İNAN DÜN SABAH İDAM EDİLDİLER
Falih Rıfkı Atay’ın kurucusu olduğu ve “Hep Bu Vatan Daima Bu Halk İçin” sloganıyla yayın yapan Dünya Gazetesi başka gazeteler üzere verir infazları: “Hükmün infazından evvel dini telkini reddettiler.” Son kelamları “Yaşasın Marksizm, Leninizm; Kahrolsun Emperyalizm ve Faşizm” olan “Gezmiş, Arslan, İnan dün sabah idam edildiler” başlığıyla duyururlar acı haberi. 01.25’te başlayan infazlar 03.25’te sona ermiş ve üç cansız vücut için hazırlanan tutanaklar Halit Çelenk ve Mükerrem Erdoğan’ın da ortalarında olduğu 12 kişi tarafından imzalanarak son hale getirilmiştir. Haber Anadolu Ajansından verilen metinle devam etmiştir.
ERMENİ GAZETESİ JAMANAK
Gazete Deniz Gezmiş’in küçük bir fotoğrafı ile genel bir haber niteliğinde idamları verir.
