2 Eylül 1918’de, mütareke İstanbulu’nda yayın ömrüne başlayan Yeni Gün, yayınını aralıklarla 12 Nisan 1920’ye kadar sürdürdü. Mondros Mütarekesi periyodundaki sansür nedeniyle kapatılınca bir müddet Eski Gün ismiyle da çıktı. 27 Mart 1919’dan sonra altı buçuk ay kadar kapalı kalan gazete, 11 Ekim 1919-12 Nisan 1920 tarihleri ortasında çok güç kurallarda yayın ömrüne devam etti.
Gazete, kurucu başyazarı Yunus Nadi’nin Ulusal Bağımsızlık Savaşı’na dayanak olmak için Ankara’ya geçmesiyle “Anadolu’da Yeni Gün” olarak Ankara’dan yayımlanmaya başladı. Ulusal Mücadele’nin en güç devrinde kuruluşun ve kurtuluşun sesi oldu. Cumhuriyet gazetesi, 7 Mayıs 1924’ten beri tarihi sorumluluğunun şuuruyla 98. yılında da gayretini Atatürk ihtilallerinin çizdiği yolda kararlılıkla sürdürüyor.
YAŞIT VE ANLAMDAŞ
Türkiye Cumhuriyeti ile yaşıt, anlamdaş ve özdeş olan; ismi, Kurtuluş Savaşı’nın devrimci başkanı Atatürk tarafından konulan Cumhuriyet gazetemizin 98 yıllık tarihi, sırf bir gazetenin tarihi değil, bir ihtilalin de tarihi birebir vakitte. Gücünü isminin manasından, bilimden ve aydınlanmadan alan, okurlarıyla bütünleşmiş tek gazete. Çağdaşlaşma savaşını bugüne kadar ödünsüz sürdüren Cumhuriyet bu uğurda pek çok hücuma uğradı, müelliflerini şehit verdi. Fakat yolundan asla dönmedi…
Yunus Nadi, Yeni Gün’ü 1918’de çıkarmaya başlamıştı. Mütareke yıllarıydı. İngilizler, ulusal davayı savunan bu gazeteyi sık sık kapatıyorlardı. Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıktıktan sonra Yunus Nadi de Anadolu’ya kaçtı. Bu işi yapmasaydı yakalanıp Malta’ya sürülecekti.
Yunus Nadi, İstanbul’dan 2 Nisan 1920 tarihinde ayrılmıştı. Ankara’da Karaoğlan Caddesi’nde hapishaneye bitişik ahşap bir konut bulunmuş, alt kattaki odaya elle çalıştırılan bir köhne baskı makinesi konulmuştu. Lakin mürettip yoktu.
“Ankara’da Vilayet matbaasında yerli birkaç ihtiyar mürettip vardı. Akşam ezanından sonra eşeklerine binerek bağlarına gidiyor, gece çalışmayı başlarına sığdıramıyorlardı. O vakit Matbuat Müdürü Geneli (Basın Genel Müdürü) Muhittin Birgen olmuştu. İstanbul’da saklı surette çalışmaya başlamış bulunan ‘M.M.’ kümesinden mürettip istendi. Ama kimse Babıâli’yi bırakıp Ankara’ya gelmedi. Yalnız Ahmet isminde bir mürettip geldi. Muallim yapılarak yerli çocuklara mürettiplik öğretildi. Bu mürettiplerden bir kısmı Hâkimiyet-i Ulusala gazetesine, bir kısmı da Yeni Gün matbaasına verildi.” (Enver Behnan Şapolyo, 20.8.1945, Cumhuriyet)
AZ NADİ, YUNUS NADİ’NİN ANADOLU’YA GEÇİŞİNİ ANLATIYOR
Az Nadi, babası Yunus Nadi’nin İngiliz işgalindeki İstanbul’dan Ankara’ya, Ulusal Mücadele’ye gidişini şöyle anlatıyor:
Bir gün konutumuzu polisler bastı. Her yanı didik didik ediyorlardı. Dolapları açıyorlar, tabak çanağa kadar her şeyi ortalığa saçıyorlardı.
O sırada babam sandık odasındaydı. Büyücek bir sandığın içine girmişti… Polisler sandık odasına da geldiler. Annem babamın saklandığı sandığın üzerine oturmuştu… Her yeri didik didik etmiş olan polislerin hiçbiri de nedense anneme, “Kalkın hanımefendi, oraya da bakacağız” demediler…
O vakitler annem, olsa olsa 28-30 yaşlarındaydı. Ben de 10 yaşındaydım. Ben bu olayı sonradan şöyle değerlendirdim: Babamı arayan polisler herhalde ulusal kurtuluştan yana polisler olmalıydılar. Yoksa büfelere kadar meskeni arayan bir insanın koca sandığı açtırmaması üzere öbür bir neden olamazdı..
Babam olağan konutta duramazdı artık. Meskeni terk etti… Yakalanmamak için sık sık yer değiştirmeye başlamıştı. Arkadaşlarının meskeninde kalıyordu. Kardeşlerim küçük olduğu için annem onlardan saklardı babamın nerede olduğunu. Lakin beni sürekli yanında götürürdü. Babamı saklandığı yerlerde görürdüm. Sonra babam Anadolu’ya kaçtı. Ulusal Mücadele’ye katılmak için… Onun bu kaçışında annemin büyük yardımı oldu doğal… Babam yalnız gitmişti Anadolu’ya, Beykoz üzerinden… Babamın sahibi bulunduğu Yeni Gün gazetesi de bu ortada kapanmıştı. Epey güç durumdaydık bu nedenle.
Üstelik bir gün İngiliz işgal kuvvetleri oturduğumuz meskene de el koydular. Meskeni beğenmişler. Bir gün anneme gelip “Burada oturacağız, siz buradan çıkacaksınız” dediler. Yapılacak bir şey yoktu. Ayrıyeten annemi, “Evden hiçbir şey götüremezsiniz” diye tembihlemişlerdi. Ön ve art kapılara nöbetçiler yerleştirilmişti… (15 Ocak 1975, Cumhuriyet)
BAŞYAZARLARIMIZ
YUNUS NADİ (1924-1945)
1880’de Fethiye’de dünyaya gelen Yunus Nadi, Rodos Adası’ndaki Süleymaniye Medresesi’nde ve Galatasaray Lisesi’nde okuduktan sonra hukuk tahsili gördü. Gazetecilik ve müelliflik hayatına Malumat gazetesinde başladı.
1901’de idare tersi saklı bir derneğe katılmak cürmünden üç yıl mahpusa mahkûm oldu ve Midilli Kalesi’ne gönderildi. Meşrutiyet’in ilan edilmesi üzerine İstanbul’a döndü. İkdam ve Tasvir-i Efkâr gazetelerinde yurt problemlerini işleyen yazılarıyla dikkat çekti.
1910’da Selanik’te çıkan İttihat ve Terakki’nin yayın organı Rumeli gazetesinde başyazarlık yaptı ve sonraki yıl Mebusan Meclisi’ne Aydın milletvekili olarak katıldı. 1918’de kurduğu Yeni Gün gazetesinde işgal devletlerine karşı yazdığı yazılardan ötürü tutuklanacağını anlayınca 1920’de Ankara’ya geçti ve gazetesini Anadolu’da Yeni Gün ismiyle orada çıkarmaya devam etti. Muğla milletvekili olan Yunus Nadi, Cumhuriyet’in kurulduğunu bildiren kanun hususunu Meclis’te okudu; 28 Haziran 1945’te ömrünü yitirdi.
ENDER NADİ (1945-1991)
Yunus Nadi’nin akabinde başyazarlık vazifesini devralan Az Nadi, 23 Haziran 1908’de Fethiye’de doğdu. 1950’de bağımsız Muğla milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. 1954’te de bağımsız İstanbul milletvekili seçildi. 9 Haziran 1964’te Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından Kontenjan Senatörlüğü’ne seçildi. Fakat senatörlük müddeti daha dolmadan 3 Nisan 1970’te vazifesinden ayrılarak yeniden Cumhuriyet gazetesine döndü. 13 Ağustos 1961’de yayımlanan “Tuhaf Bir Tasarı” başlıklı yazısının 23 Ocak 1983’te beliren yeni durumlar karşısında tekrar yayımlanması münasebetiyle 12 Eylül sıkıyönetiminin 1 No’lu mahkemesince 2 ay 20 gün mahpusa mahkûm oldu.
Mahpusa girmeden iki gün evvel Ulusal Savunma Bakanı’nın son anda temyiz hakkını kullanmasıyla Yargıtay kararı bozdu ve aklanmasına karar verdi. Ender Nadi, hoş Türkçemizi kullanmada usta bir muharrir olduğu üzere özleşen lisanımızın gelişmesine, anlatım gücünün yeni imkanlar kazanmasına kıymetli katkılarda bulundu. Nadi, 1991 yılında ömrünü yitirdi.
İLHAN SELÇUK (1992-2010)
1925’te Aydın’da dünyaya gelen İlhan Selçuk, 1950’de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Bir mühlet avukat olarak çalıştıktan sonra, evvel yayıncılığa sonra da gazeteciliğe yöneldi. Kardeşi Turhan Selçuk’la birlikte 41 Buçuk (1952) ve Dolmuş (1956), Aziz Nesin ve Karikatür (1958) isimli mizah mecmualarını çıkardı. Birinci yazıları 1952 yılında 41 Buçuk mecmuasında çıkan Selçuk, 1961’den itibaren Yeni İstanbul, Akşam, Tanin ve Vatan gazetelerinde fıkra müellifliği yaptı. Ender Nadi’nin daveti üzerine 1963’te Cumhuriyet’te yazmaya başladı. 1991 yılından vefatına kadar Cumhuriyet’in başyazarlığını yaptı.
İlhan Selçuk, “9 Mart Cuntası” içerisinde yer almak savıyla tutuklandı ve Ziverbey Köşkü’nde azap gördü. 21 Mart 2008’de, saat sabah 04.30 sıralarında FETÖ kumpası Ergenekon operasyonu kapsamında gözaltına alındı ve iki gün sorgulandıktan sonra tutuksuz yargılanmak üzere özgür bırakıldı. Gözaltı sonrası sıhhat durumu berbatlaşan Selçuk, 21 Haziran 2010 tarihinde çoklu organ yetmezliği nedeniyle ömrünü yitirdi.