Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2021 yılına ilişkin bilgileri içeren ‘Gelir ve Ömür Şartları Araştırması’ndan çarpıcı sonuçlar çıktı. Buna nazaran en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik kesim toplam gelirin yüzde 46.7’sini alıyor. En düşük kısımdaki yüzde 20’lik kümenin hissesi ise yüze 6.1’de kaldı. Daima yoksulluk oranı bir evvelki yıla nazaran artış gösterdi. Gelir dağılımındaki dengeyi tabir eden Gini katsayısı da bozuldu.
BEŞ BİREYDEN BİRİ KONUTUNUN ISINMA MUHTAÇLIĞINI KARŞILAYAMADIĞINI SÖYLEDİ
Araştırma dataları, emekli ve dul-yetim aylıklarının toplumsal transferler içindeki hissesinin azaldığını, en düşük yıllık ortalama gelirin ise tarım bölümünde olduğunu ortaya koydu. Hanelerin yüzde 60.8’i bir haftalık tatil masraflarını, yüzde 38.3’ü iki günde bir et yahut tavuk içeren yemek masrafını, yüzde 20.5’i konutun ısınma muhtaçlığını karşılayamadığını belirtti. Konut sahipliği oranı da geçen yıla nazaran gerileme kaydetti.
DAİMA YOKSULLUK 5 YILDIR DEĞİŞMEDİ
Pandeminin ağır yaşandığı, işsizliklerin ve gelir dağılımın en düşük olduğu periyotta TÜİK bilgileri tablonun o kadar da berbat olmadığını ortaya koydu. 2021 yılı anket sonuçlarına nazaran daima yoksulluk oranı bir evvelki yıla nazaran 0,1 puan artarak yüzde 13,8 oldu. 2017’de de neredeyse tıpkı düzeydeydi. En yüksek gelir kümesinin toplam gelirden aldığı hisse yüzde 46,7 olarak gerçekleşti. Yalnızca yemek masrafını karşılayabilirim diyenlerin oranı 5.8 puan geriledi.
Türkiye’de yaşanan son yılların en ağır enflasyonu bilhassa fiyatlı çalışanın hayat kaidelerini ağırlaştırdı. Gelirler her geçen gün yok olmaya yüz tutarken, taban fiyata daha şimdiden yok oldu. Bilhassa geçen sene pandeminin en ağır yaşandığını devirlerden biri olarak dikkat çekmişti. Bu süreçte işsiz kalanlar ve fiyatsız izine çıkarılanların yoğunlukta olmasına karşın Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2021 yılı ‘Gelir ve Hayat Şartları Araştırması’ tablonun o kadar da makûs olmadığını ortaya koydu. Ekonomistler ise eksik istihdam ve gelir kayıplarının yaşandığı devirde dağılımın nasıl güzelleştiğini sordu.
GİNİ KAT SAYISI AZALDI
Son yapılan araştırma sonuçlarına nazaran; en yüksek fert gelirine sahip yüzde 20’lik kümenin toplam gelirden aldığı hisse, bir evvelki yıla nazaran 0,8 puan azalarak yüzde 46,7 oldu. En düşük gelire sahip yüzde 20’lik kümenin aldığı hisse 0,2 puan artarak yüzde 6,1’e yükseldi. Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı, sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımında eşitliği, teğe yaklaştıkça gelir dağılımında bozulmayı tabir ediyor. En son yapılan araştırma sonuçlarına nazaran; Gini katsayısı bir evvelki yıla nazaran 0,009 puan azalış ile 0,401 olarak kestirim edildi.
EN YÜKSEK GELİRİN HİSSESİ DÜŞTÜ
Toplumun gelirden en fazla hisse alan yüzde 20’sinin elde ettiği gelirin en az hisse alan yüzde 20’sinin elde ettiği gelire oranı formunda hesaplanan P80/P20 oranı 8,0’dan 7,6’ya, gelirden en fazla hisse alan yüzde 10’unun elde ettiği gelirin en az hisse alan yüzde 10’unun elde ettiği gelire oranı biçiminde hesaplanan P90/P10 oranı ise 14,6’dan 13,7’ye düştü.
YILLIK ORTALAMA GELİR 77 BİN LİRAYA YAKIN: Türkiye’de yıllık ortalama hane halkı kullanılabilir geliri yüzde 10,6 artarak 2021 yılı anket sonuçlarına nazaran 76 bin 733 TL oldu. Türkiye’de yıllık ortalama muadil hane halkı kullanılabilir fert geliri bir evvelki yıla nazaran yüzde 11,9 artarak 33 bin 428 TL’den 37 bin 400 TL’ye yükseldi.
YOKSULLUK ARTTI
Dört yıllık panel bilgi kullanılarak hesaplanan daima yoksulluk oranı, muadil hane halkı kullanılabilir fert medyan gelirinin yüzde 60’ına nazaran son yılda ve tıpkı vakitte evvelki üç yıldan en az ikisinde de fakir olan fertleri kapsıyor. Buna nazaran, 2021 yılı anket sonuçlarına nazaran daima yoksulluk oranı bir evvelki yıla nazaran 0,1 puan artarak yüzde 13,8 oldu.
ÇEKİRDEK AİLELERİN GEÇİM SORUNU ARTTI
Toplumun genel seviyesine nazaran muhakkak bir hududun altında gelire sahip olan bireyler izafi manada fakir sayılıyor. Muadil hane halkı kullanılabilir fert medyan gelirinin yüzde 50’si dikkate alınarak belirlenen yoksulluk sonuna nazaran, yoksulluk oranı 2021 yılında 0,6 puan azalarak yüzde 14,4 oldu. Medyan gelirin yüzde 60’ı dikkate alınarak belirlenen yoksulluk hududuna nazaran yoksulluk oranı ise son yılda 0,6 puan azalarak yüzde 21,3 oldu. Muadil hane halkı kullanılabilir fert medyan gelirinin yüzde 40’ı dikkate alınarak belirlenen yoksulluk sonuna nazaran, yoksulluk oranı bir evvelki yıla nazaran 0,4 puanlık azalış ile yüzde 8,5 olarak gerçekleşti. Medyan gelirin yüzde 70’i dikkate alınarak belirlenen yoksulluk hududuna nazaran ise yoksulluk oranı bir evvelki yıla nazaran 0,3 puanlık azalış ile yüzde 28,7 oldu. Tek kişilik hane halklarında yoksulluk oranı bir evvelki yıla nazaran 4,4 puan azalarak yüzde 6,5, çekirdek aile bulunmayan birden fazla bireyden oluşan hane halklarında ise 0,4 puan azalarak yüzde 9,1 oldu. En az bir çekirdek aile ve öteki bireylerden oluşan hane halklarının yoksulluk oranının 0,1 puan artarak yüzde 18,5, tek çekirdek aileden oluşan hane halklarının yoksulluk oranının ise 0,3 puan azalarak yüzde 14,2 oldu.
BORÇLULUK ORANI YÜKSELİYOR
Geçen yıla nazaran konut alımı ve konut masrafları dışında borç yahut taksit ödemesi olanların oranı 5,4 puan artarak yüzde 63,7 oldu. Nüfusun yüzde 6,6’sına bu ödemeler yük getirmezken yüzde 23,0’ına çok yük getirdi. Hanelerin yüzde 60,8’i konuttan uzakta bir haftalık tatil masraflarını, yüzde 38,3’ü iki günde bir et, tavuk ya da balık içeren yemek masrafını, yüzde 33,4’ü beklenmedik harcamaları, yüzde 20,5’i meskenin ısınma gereksinimini, yüzde 62,9’u eskimiş mobilyaların yenilenmesini ekonomik olarak karşılayamadığını beyan etti.
TOPLUMUN ÇEYREĞİ FİNANSAL SORUNDA
Okur-yazar olmayan fertlerin yüzde 24,1’i, bir okul bitirmeyenlerin yüzde 24,4’ü, lise altı eğitimlilerin yüzde 13,8’i, lise ve dengi okul mezunlarının ise yüzde 7,5’i fakir olarak hesaplandı. Yükseköğretim mezunları ise yüzde 2,5 ile en düşük yoksulluk oranına sahip küme oldu. Finansal ıstırapta olma durumunu söz eden maddi mahrumluk; çamaşır makinesi, renkli televizyon, telefon ve araba sahipliği ile ekonomik olarak beklenmedik harcamaları yapabilme, konuttan uzakta bir haftalık tatil masrafını karşılayabilme, kira, konut kredisi ve faizli borçları ödeyebilme, iki günde bir et, tavuk, balık içeren yemek yiyebilme ve konutun ısınma muhtaçlığını karşılayabilme durumu ile ilgili hane halklarının algılarını yansıtıyor. Üstte belirtilen dokuz hususun en az dördünü karşılayamayanların oranı olarak tanımlanan önemli maddi mahrumluk oranı; 2020 yılında yüzde 27,4 iken 2021 yılı anket sonuçlarında 0,2 puan azalarak yüzde 27,2’ye gerildi.
MAAŞLI ÇALIŞAN ORANI YÜZDE 47
Yıllık ortalama muadil hane halkı kullanılabilir fert gelirlerinde en yüksek gelir, geçen yıla nazaran 6 bin 585 TL artarak 49 bin 297 TL ile tek kişilik hane halklarının oldu. Çekirdek aile bulunmayan birden fazla bireyden oluşan hane halklarının yıllık ortalama muadil hane halkı kullanılabilir fert geliri 41 bin 753 TL iken tek çekirdek aileden oluşan hane halklarında bu bedel 38 bin 159 oldu. En düşük yıllık ortalama muadil kullanılabilir hane halkı fert gelirine sahip hane halkı tipi ise 29 bin 445 TL ile en az bir çekirdek aile ve başka şahıslardan oluşan hane halkları oldu. Toplam gelirden en yüksek hissesi yüzde 47,1 ile maaş ve fiyat geliri aldı. Toplam gelir içerisinde en yüksek hissesi, yüzde 47,1 ile bir evvelki yıla nazaran tıpkı kalan maaş ve fiyat geliri aldı. İkinci sırayı yüzde 23,9 ile evvelki yıla nazaran 2,1 puanlık artış gösteren toplumsal transfer geliri alırken, üçüncü sırayı yüzde 17,5 ile evvelki yıla nazaran 0,2 puan azalan müteşebbis geliri oluşturdu. Tarım gelirinin müteşebbis geliri içindeki hissesi bir evvelki yıla nazaran 2,5 puan artarak yüzde 23,4 olurken, emekli ve dul-yetim aylıklarının toplumsal transferler içindeki hissesi 1,7 puan azalarak yüzde 90,0 oldu.
ÇALIŞANLARIN YARISI MESKEN SAHİBİ
Oturulan konuta sahip olanların oranı geçen yıla nazaran 0,3 puan azalarak 2021 yılında yüzde 57,5 olarak hesaplandı. Kirada oturanların oranı yüzde 26,8, lojmanda oturanların oranı yüzde 1,2, kendi konutunda oturmayıp kira ödemeyenlerin oranı ise yüzde 14,6 oldu. Kurumsal olmayan nüfusun yüzde 34,3’ü konutunda izolasyondan ötürü ısınma sorunu, yüzde 33,9’u sızdıran çatı, nemli duvarlar, çürümüş pencere çerçeveleri üzere sorunları yaşarken, yüzde 23,4’ü trafik yahut sanayinin neden olduğu hava kirliliği, etraf kirliliği yahut öbür çevresel problemlerle karşılaştı.
‘VERİLER GERÇEĞİ YANSITMIYOR’
TÜİK’in iki farklı verisi ortasında tutarsızlık olduğunu söz eden analist Cem Ovyat şöyle devam etti: “Milli gelir hesaplarına nazaran işgücü ödemelerinin GSYH’deki hissesinde büyük bir düşüş vardı. Dahası pandemide, hele de enflasyon bu düzeylerdeyken gelir eşitsizliğinin bozulması için pek çok nedenimiz vardı. Lakin TÜİK’in Gelir ve Hayat Şartları Araştırması’na nazaran Gini katsayısı düşmüş. En güçlü yüzde 5’lik kısmın gelirden aldığı hisse da yüzde 21,4’ten, yüzde 20,8’e indi. Dahası birebir araştırmada fiyatlı çalışan ve patronun ortalama gelirleri ortasındaki oran da 0,334’ten, 0,344’e çıkmış. Bu usul araştırmalar anket verisine dayanıyor ve bu anketler yapıldığı ülkelerde durumu tam olarak yansıtamıyor. Anketler dışında alternatif bilgilerle, mesela gelir vergisi bilgilerine nazaran hesaplama yapıldığında ABD başta olmak üzere dünyanın çabucak her ülkesinde gelir eşitsizliğinin anket verisinin gösterdiğinden çok daha makus olduğu ortaya çıkıyor. Türkiye’de kayıt dışılık çok olduğu için gelir vergisinden gelecek data de sıkıntılı olur olağan. Hakikat bilgiyi tespit etmek çok kolay bir iş değil. Fakat gerçek gelir dağılımı çok büyük ihtimalle TÜİK’in Gelir ve Hayat Şartları Araştırması’nın gösterdiğinden çok daha makus.”
‘BURASI DRAMLAR DİYARI HALK YALNIZCA NEFES ALIYOR”
Dataları kıymetlendiren ekonomist İris Cibre “Türkiye’nin yüzde 64’ü (konut taksiti harici) borçlu yüzde 23’ü ödemekte zahmet çekiyor. Yüzde 61’i tatile çıkamıyor. Yüzde 38’i iki günde bir et/tavuk/balık yiyemiyor. Yüzde 20 ısınmasını ödeyemiyor. Yüzde 63 ise eskimiş mobilyasını değiştiremiyor. En yüksek yüzde 20 gelir kümesi toplam gelirin yüzde 46,7’sini alıyor. Burası dramlar diyarı. Halk yalnızca nefes alıyor” dedi. İktisatçı Orhan Karaca ise “İşte buna şaşırdım. Pandemide gelir dağılımı bozulmuştur diyorduk fakat düzelmiş; yoksulluk artmıştır diyorduk ancak azalmış. İstihdam düşerken, direkt gelir dayanağından kaçınıp kredi kullanımına yüklenilirken bu nasıl oldu anlamak güç. Tekrar bir Türk mucizesi ile karşı karşıyayız” diye konuştu.
SANAYİ BÖLÜMÜNDE GELİR ARTIŞI YÜZDE 6
Yıllık ortalama temel iş gelirleri sırasıyla yükseköğretim mezunlarında 68 bin 229 TL, lise ve dengi okul mezunlarında 47 bin 326 TL, lise altı eğitimlilerde 35 bin 344 TL, bir okul bitirmeyenlerde 25 bin 911 TL ve okur-yazar olmayan fertlerde 19 bin 835 TL olarak hesaplandı. Geçen yıla nazaran yıllık ortalama temel iş gelirinde en yüksek artış yüzde 18,2 ile okur-yazar olmayan, en düşük artış ise yüzde 7,6 ile lise altı eğitimli fertlerde oldu. Temel iş gelirleri sektörel ayrımda incelendiğinde; en yüksek yıllık ortalama gelirin 51 bin 173 TL ile hizmet dalında, en düşük yıllık ortalama gelirin ise 32 bin 635 TL ile tarım dalında olduğu görüldü. Bir evvelki yıla nazaran; yıllık ortalama temel iş gelirinde en yüksek artış yüzde 29,2 ile tarım kesiminde gözlenirken, bunu yüzde 11,2 ile hizmet dalı izledi. Öteki taraftan sanayi bölümünde yüzde 6,1, inşaat kesiminde ise yüzde 4,7 artış gözlendi. Yıllık ortalama temel iş gelirleri sırasıyla patronlarda 136 bin 280 TL, fiyatlı maaşlılarda 46 bin 846 TL, kendi hesabına çalışanlarda 37 bin 871 TL ve yevmiyelilerde 18 bin 006 TL olarak hesaplandı. Geçen yıla nazaran en yüksek artış yüzde 14,0 ile kendi hesabına çalışanlarda, en düşük artış ise yüzde 2,4 ile yevmiyelilerde oldu
‘BU BİR DRAMDIR’
Karar müellifi ekonomist Oğuz Demir “TÜİK’e nazaran konut masrafları çok yük getiriyor diyenlerin oranı 2021’de yüzde 19,6’ya yükseldi. 2022’de bu oran çok daha yüksek olacak. Artan kiralar, faturalar derken hayat standartlarımız gün gün düşüyor. Sahi siyaset ne için vardı? Bunları yükseltmek için mi ergen hengamesi için mi? Bakın bu bir dramdır. Medyan gelirin yüzde 60’ının altında gelirliler ortasında 2 günde et/balık/tavuk içeren yemek masrafını karşılayabilirim diyenlerin oranı yüzde 35,8’den yüzde 30’a düştü. Medyan gelirin yüzde 120’sinin üzerinde geliri olanlar için bu oran yüzde 83’ten yüzde 87’ye çıktı. TÜİK’in yaptığı araştırma orta sınıfın da 2021’de her mevzuda çok daha sıkıntı bir yaşama sahip olduğunu gösteriyor. Medyan gelir 2021’de 28 bin 69 TL. 4 kişilik bir ailede aylık ortalama gelir 9 bin 356 TL olmuş. 2021’de bu gelirin yüzde 50’sinin (aylık 4.678 TL) altında fakir olarak tanımlanan kişi sayısı 12 milyon kişi olmuş. Yüzde 70 (6.549 TL) hudut alırsak sayı 24 milyona çıkıyor” açıklamasını yaptı.
PANDEMİYE KARŞIN GELİR NASIL DÜZGÜNLEŞTİ?
Ekonomistler de gelir dağılımı üzerine toplumsal medya üzerinden yorumlarını lisana getirdi. Ekonomist Uğur Gürses “Biri bana anlatabilir mi; İşsizlik ile eksik istihdamın patladığı ve gelir kayıplarının yaşandığı bir yılda (2020) gelir dağılımı nasıl düzgünleşmiş? GINI katsayısı 0.41’den 0.401’e düzgünleşmiş?” dedi.
