Getty ImagesTürkiye’de futbol kulüplerinin borçluluğu ve finansal problemleri, son yılların bir türlü tahlile ulaştırılamayan bir düğümüne dönüştü.
Artık herkesin aşina olduğu bu kıssada borçluluğun ölçüsü son yıllarda yaşanan kur kriziyle daha da katlandı.
Kulüplerin içinde bulunduğu finansal zahmetlerin önüne geçmek için de yeni bir spor yasası yürürlüğe sokuldu.
Yeni spor maddesiyle birlikte kulüplerin anonim şirketlere dönüştürülmesi ve borçların sorumluluğunun idarelere devredilmesi, böylelikle kulüplerin mali açıdan yaşadığı zahmetlerin önüne geçilmesi hedefleniyor.
Lakin uzmanlara nazaran bu yasa kulüplerin borçluluğunu bitirmek için kâfi değil.
Türk futbolundaki yapısal sıkıntıları çözmek yerine günü kurtarmaya niyetlenmekle suçlanan yasanın kulüplerin borç problemine deva olamayacağı söz ediliyor.
Spor ekonomisti Tuğrul Akşar, yasanın finansal meşakkatleri yalnızca cezai temelde halletmeye çalıştığını ve Türkiye sporunun gelirini artırabilecek kapsayıcı bir tahlil sunmadığını aktarıyor.
Varlık idare şirketi Fortuna Capital’in CEO’su olan Altuğ Özaslan ise kulüplerin nakit üretemedikleri surece borçlarını çeviremeyeceklerini, lakin ne Türkiye iktisadının ne de futbol iktisadının bu türlü bir gelir yaratacak kapasitede olduğunu belirtiyor.
Bir futbol teşebbüsü olan Comparisonator’ın bağlantı yöneticisi ve spor müellifi olan Didem Dilmen, “Yasa çok hoş yazılmış olabilir fakat nasıl uygulanacağı ve kulüplerin nasıl dönüştürüleceği açısından ben bir açıklama göremiyorum” yorumunda bulunuyor.
Dilmen’e nazaran dernek ya da halka açık şirket üzere farklı yapıda olan futbol kulüplerinin hepsinin nasıl bir anonim şirkete dönüştürüleceği net değil.
KULÜPLER NASIL BU KADAR BÜYÜK BİR BORÇ BATAĞINA DÜŞTÜ?
Futbol kulüplerinin en büyük finansal meşakkatlerinden biri, masraflarının euro, lakin yararlarının Türk Lirası ile olması.
Bu yüzden 2018’de ve geçen yıl yaşanan kur krizi, kulüplerin borçluluğunu katladı.
Fortuna Capital’in CEO’su Altuğ Özaslan’a nazaran futbol kulüplerinin borçluluğunu Türkiye iktisadından başka düşünmek mümkün değil:
“Tabii ki geçmişteki yanlışlar kar topu üzere büyüyerek bugüne geldi lakin TL’de yaşanan bedel kaybı, son 20 yılda Türk futbolunun yarattığı kadar borcu, üç yılda yarattı.”
Kulüplerin yabancı oyuncuları nedeniyle ödemesi gereken maaş, prim, menajerlik üzere fiyatlar kur yüzünden katlanırken futbol kulüplerinin geliri birebir oranda yükselmedi.
Bu da kulüplerin ortadaki farkı kredi ile fonlamak zorunda kalmasına yol açtı.
Özaslan, Türkiye’de hem yerli hem de yabancı oyunculara verilen fiyatların ederinin çok üstünde olduğunu da ekliyor:
“İspanya’da bir oyuncu yıllık kabaca 2 milyon euro maaş alırken bunun 1 milyonunu vergi olarak ödüyor, fakat biz bu oyuncuyu Türkiye’ye getirdiğimizde bu oyuncuya yıllık üç milyon euro veriyoruz, üzerine vergisini de üstleniyoruz.
“Bunun üzerine tekrar ederinin üzerinde bonservis ve menajerlik bedelini ekleyince Türk futbolunun neden finansal olarak batık hale geldiğini görmüş oluyorsun.”
Özaslan’a nazaran kulüp yöneticileri kendi şirketlerinde almayacakları kararları, sorumlulukları olmadığı için futbol kulüpleri için alınca bu yüksek fiyatlar ortaya çıkıyor.
SİYASETİN FUTBOL ÜZERİNDEKİ TESİRİ
Spor ekonomisti Tuğrul Akşar, son 20 yılda Türkiye sporunda mali genişlemenin süratli bir formda arttığını, lakin bu genişlemeyi yönetim edebilecek bir idare takımının oluşmadığını belirtiyor.
Akşar, kulüplerin sarfiyatları artarken gelirlerinin azaldığını, bu yüzden mevcut faaliyetlerinin sürdürülebilmesi için borçlanmalarının gerektiğini aktarıyor.
“Bugün öz kaynağı ekside olan, sportif manada performans ortaya koyamayan, pandemi nedeniyle gelirlerinin üçte birini kaybetmiş, reyting olarak geriye düşmüş, UEFA ve FIFA sıralamasında gerilemiş bir lig yapılanmasıyla karşı karşıyayız” diyen Akşar’a nazaran bunun temel nedeni, siyasetin futbol üzerindeki tesirini artırmak istemesi.
Akşar, yeni spor kanunuyla da siyasetin futbol üzerindeki tahakkümünün güçleneceği görüşünde:
“Kulüpler finansal istikrarlarını yitirince siyasete el açar hale geliyor. Bu da siyasetin spor ve futbol üzerindeki nüfuzunu artırmasına imkan sağlıyor.”
Avrupa’da siyasetin futbol üzerindeki tesirinin en düşük seviyede olduğunu vurgulayan Akşar, kulüplerin hesap verilebilir bir yapı içinde olmadığını ve düzgün denetlenmediklerini de vurguluyor.
DÖRT GRUBUN TOPLAM BORCU 17 MİLYAR LİRAYA ULAŞTI
Artık de futbol kulüplerinin kelam konusu borcunun ne kadar olduğuna göz atalım.
Türk futbolunun dört büyükleri olarak nitelendirilen Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor dokuz ayda 1 milyar 121 milyon lira ziyan etti.
1 Haziran 2021 ve 28 Şubat 2022’yi kapsayan periyoda dair dokuz aylık bilançolarını Kamuoyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) sunan kulüplerin yıllık gelirlerinin en az dört katı kadar borcu var.
KAP’a yapılan bildirimlere nazaran, kulüplerin toplam borçları her geçen devir artıyor.
Bu dört grubun toplam borcu 17 milyar TL’ye ulaşmış durumda.
“Futbolcular, haddinden fazla bir bütçeyle satın alınıyor”
Futbol kulüplerinin gelirlerini maç günü elde edilen gelirler, naklen yayın gelirleri ve ticari gelirler oluşturuyor.
Ticari gelirleri de sponsorluk, eser satışı ve stadyum tipleri üzere ticari faaliyetler oluşturuyor.
Türkiye’de önümüzdeki dönem için naklen yayın ihalesi ise şimdi sonuçlanmış değil.
Uzmanlara nazaran bu bile tek başına futbol kulüplerini gelir manasında düşünceye sokan bir durum.
Lakin spor muharriri Didem Dilmen’e nazaran kulüpler asıl en çok futbolcu satışından gelir elde edebiliyor:
“O kadar para etmeyecek futbolcuları haddinden fazla bir bütçe ayırarak satın alıyorsunuz, sonra satamayınca daima kredi kartından alışveriş yapan ancak kartı nasıl ödeyeceğini hiç düşünmeyen bir duruma düşüyorsunuz.
“Mesela Falcao’yu alıyorsunuz, fakat bu futbolcudan hiçbir şey kazanamadan ziyan ederek satıyorsunuz, bir de görüyorsunuz ki aslında futbolcu hiçbir sportif muvaffakiyet getirmemiş.”
Galatasaray, Radamel Falcao’yu 2019 yılında üç yıllığına aldığında futbolcuya yıllık 5 milyon euro ödeneceği açıklanmıştı.
Futbolcu geçen yıl İspanya’nın Rayo Vallecano grubuna transfer oldu.
Kontratın karşılıklı feshedildiğini duyuran Galatasaray bunun için Falcao’ya 3 milyon euro ödedi.
Rayo Vallecano ise Falcao’nun yıllık net fiyatının 2 milyon euroluk kısmını üstlendi.
BUNDAN SONRA NE YAPILMALI?
Spor muharriri Didem Dilmen’e nazaran futbol kulüplerinin profesyoneller tarafından yönetilen ticari şirketlere dönüştürülmesi gerek.
Fakat bunun için de geçiş süreci güzel yönetilmeli ve bu işin üstesinden gelecek yetişmiş profesyoneller yetiştirilmeli.
Dilmen, dünyanın en başarılı futbol kulüplerinin gerisinde çok büyük bir mali takviyenin olduğunu, lakin Türkiye’de bu türlü bir imkanın olmadığını da vurguluyor.
Öbür yandan NFT (non-fungible token), taraftar coin ve metaverse üzere dijital alanda gerçekleştirilen atılımlar da dünyanın geri kalanındaki kulüpler için yeni gelir kaynakları oluşturmaya başladı.
Lakin Dilmen’e nazaran Türkiye’de bunun öncüsü olabilecek bir kulüp yok; genel olarak dünyadaki örnekler taklit ediliyor.
Spor ekonomisti Tuğrul Akşar ise Avrupa’da ve dünyada sporun ve futbolun gittiği istikametin uygun tahlil edilmesi ve ona nazaran bir yapılanmaya gidilmesi gerektiğini vurguluyor.
Akşar, “Bunlar profesyonel futbol kulübü, batacaksa batar, çıkacaksa çıkar” yorumunda bulunuyor:
“Bu spordur, fonlarını yeterli yönetemezsen olumsuz sonuçlarına katlanmak zorundasın.
“Kâr ettiğinde uygun, ziyan ettiğinde kamudan dayanak beklemek, toplumsal adalete ve kamusal vicdana uymuyor, sporun etiğine de uygun değil.”