İskandinavya’nın en eski halklarından Sámilerin ritüellerinde şamanlar tarafından kullanılan bir davul tam 330 yıl sonra gerçek sahiplerine iade edildi.
1691 yılında Danimarka tarafından büyücülükle suçlanarak zalimce katledilen Anders Poulsson (Sámi lisanındaki ismiyle Poala-Ánde) isimli bir şamana ilişkin olan tarihi enstrüman, yaklaşık üç asır sonra ilişkin olduğu yere, Norveç’teki Sámi Müzesi’ne verildi. İskandinav coğrafyasında yüzyıllar uzunluğu asimilasyona maruz bırakılan Sámi halkı için bu, tarihi bir kazanım.
Nuh’un soyundan geldiğine inanılan Sámiler, günümüze dek asimile edilmeden ve yok olmadan gelebilen ender halklardan biri. Etnik olarak Arap, Yahudi, Süryan ve Maltalılar ile ortalarında kan bağı olduğu söylenen Sámi ırkı, varoluşundan beri Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya’nın kuzeyinde yaşıyor. Halk, avcılık, balıkçılık ve Ren geyiği yetiştiriciliği yaparak geçiniyor. Günümüzde sayılarının 60-70 bin civarında olduğu kestirim ediliyor.
18. ve 19. yüzyıllardan bu yana Norveç ve İsveç tarafından uygulanan asimilasyon siyasetlerine maruz kalan Sámiler otorite tarafından tarihin çabucak her periyodunda yabani bir insan topluluğu olarak görüldü. Hıristiyanlaştırılmaya çalışıldılar, lisanları yasaklandı. Ren geyikleriyle, uçsuz bucaksız özgür bir coğrafyada yaşamaya alışmış olan, şaman hikayeleriyle büyümüş çocukları zorla dini eğitim veren yatılı okullara alındı.
YEŞİL SÖMÜRGECİLİK YAŞAM ALANLARINI YOK EDİYOR
Fakat Sámi halkı en büyük felaketi 2. Dünya Savaşı sonrasında Almanlar İskandinavya topraklarından çekilirken yaşadı. Ömür alanları, ibadet merkezleri, otlakları hülasa her şeyleri tahrip edildi, yakılıp yıkıldı. Savaş sonrası yıllarda ise Sámi topraklarında başlatılan madencilik ve elektrik santralleri üzere ekonomik faaliyetler günümüze dek gelen etraf uğraşında Sámileri tekrar gündeme getirdi. Sámilere yönelik sistematik asimilasyon ve ekonomik sömürünün altında İsveç, Norveç, Danimarka üzere büyük ve gelişmiş ülkelerin çıkarlarının yattığını görmemek pek mümkün değil.
Halbuki Sámi inancına nazaran beşerler tabiatla hürmet ve ahenk içinde yaşamalılar. Lakin günümüzde topraklarında hala devam eden güç yatırımları nedeniyle bu ahenk çoktan bozulmuş durumda. Artık dev şirketlerle savaşmak zorunda kalan Sámilere nazaran bu faaliyetlerin tümü aslında ”Yeşil Sömürgecilik”ten öteki bir şey değil.
Tüm bu tartışmaların ortasında, huş ağacı ve ren geyiği derisinden yapılmış klâsik Sámi şaman davulunun tam 330 yıl sonra eski sahiplerine iade edilmesinin Sámiler için sembolik de olsa manası büyük. Bu kutsal enstrüman Sámilerin tabiata dayalı dini ömürlerinin sembolü olmuş.
Şaman, davulun yüzeyine bir çekiçle vurduğunda yüzeydeki pirinç halka harekete geçiyor ve kırmızı boyayla boyanmış sembollerin hareketine nazaran şaman geleceğe dair kehanetlerde bulunuyor. Şaman davulu çalarken transa girdiğinde ölülerle bağlantıya geçtiğine ve farklı gerçekliklerde seyahat etttiğine inanılıyor.
Sámi halkının klasik şifacıları ve koruyucuları olarak kabul edilen şamanların beşerlerle ruhlar ortasında arabulucu rolüne sahip oldukları kabul ediliyor.
GASP EDİLEN BİR KÜLTÜR
İsveç, Almanya, Birleşik Krallık ve dünyanın çeşitli müzelerinde örnekleri olan Sámi şaman davulları ise tıpkı şamanlar üzere tehdit olarak algılanmış ve büyük kısmı çeşitli yollarla gasp ya da yok edilmiş. 17. ve 18. yüzyıllarda Sámi halkının Hıristiyanlaştırılması sırasında Sámi mülkiyetinden alınan davulların kıymetli bir kısmı ise koleksiyoncular tarafından satın alınmış. Korunabilenlerin sayısının 70 ile 80 ortasında olduğu belirtiliyor. Hala dünyadaki en büyük ve tek Sámi şaman davulu koleksiyonu Stockholm’deki Nordic Museum’da bulunuyor.
1691 yılında mahkeme tarafından şaman Poala-Ánde’den zorla alınan davulla ilgili enteresan bir ayrıntı ise bahisle ilgili mahkeme tutanaklarının bugüne dek saklanmış olması. Bu tutanaklarda şaman Poala-Ánde “Zor durumdaki insanlara yardım etmek ve sanatıyla yeterlilik yapmak istediğini” anlatıyor. Ama buna karşın kendisine verilen mevt cezası infaz ediliyor ve davul evvel Danimarka Kraliyet Koleksiyonu’na, akabinde Danimarka Ulusal Müzesi’ne veriliyor.
Poala-Ánde’nin katledildiği devrin birebir vakitte Sámi ırkının yırtıcı usullerle Hristiyanlaştırılmaya çalışıldığı tarihlere rastlaması ise elbette tesadüf değil. Poala-Ánde üzere, Hıristiyanlaştırılmaya ve hükümdarın otoritesine karşı çıkan birden fazla Sámi şaman ya da kendi lisanlarındaki ismiyle Noaidi’ler 17 ve 18.yüzyıl boyunca İsveç, Danimarka-Norveç krallıkları tarafından zalimce yok edilip tarih sahnesinden siliniyorlar.
Poala-Ánde’nin davulu, bundan yaklaşık 40 yıl kadar evvel Norveç’in Karasjok kentinde, tarihte kurulan birinci Sámi kültür merkezi olan Sámi Müzesi’ne bir sergileme için ödünç verildiğinde bu çok eski tartışma yine alevleniyor. Sámiler davulun ilişkin olduğu yere yani Sámi Müzesi’ne iade edilmesi için bir teşebbüs başlatıyorlar. Norveç’teki Sámi halkının başkanının Danimarka Kraliyet ailesine açtığı dava geçtiğimiz günlerde sonuçlanıyor ve hukuk tarihinde bir birinci gerçekleşiyor. 17. yüzyılda verilmiş olan mahkeme kararı bozularak şaman davulu Norveç’teki Sámi Müzesi’ne iade ediliyor.
Müze yöneticisi Jelena Porsenger, Rusya doğumlu Norveç vatandaşı bir Sámi. Tıpkı vakitte Sámi kültürü ve tarihi üzerine çalışmaları olan bir etnograf. Porsenger, bu tarihi kararın 40 yıllık çabanın sonucu olduğunu belirterek, ”Tarihimizin, kıymetlerimizin ve kültürümüzün;aynı vakitte sömürgeciliğin ve eşitsiz güç bağlantılarının sembolü olan bu davul bizim için çok değerli” diyor ve Sámi inancının izlerini yansıtan şu yorumu da ekliyor:
“Bizim için bu cins objeler yalnızca maddi objeler değil. Biz onları insan olarak düşünüyoruz ve bu çabada yanımızda her vakit Poala-Ánde’nin ruhunu da hissettik. Artık şayet bizi dinlemek isterlerse öbür müzelerle paylaşmaktan memnunluk duyacağımız öykülere sahibiz.”
Sámi halkının bu sembolik ancak değerli kazanımdan sonraki yeni amacı ise dünyanın farklı müze ve kurumlarına dağılmış olan Sámi kültür varlığına sahip çıkmak.
ÇEVİREN: Özgür His Dingin
KAYNAK: The Guardian