Marcelo Glelser
Kimi meslektaşlarımız birden çok Cihan ihtimalini varsayarken, bugün kendimizi ve hayal gücümüzü kendi bilgi balonumuzla sınırlayacağız: Bu, 13.8 milyar yıl evvel vaktin başlamasından beridir ışığın kat ettiği araya eşit bir yarıçapa sahip olan bir küre. Evren’in genişlemesini destekleyen bilgi balonumuz, yaklaşık 46 milyar ışık yılı uzunluğunda bir yarıçapa sahip. Farklı fizik kanunlarıyla birlikte, başka teorik cihanlar kozmik balonumuzun dışında ve bu yüzden de inceleme gücümüzün ötesinde kalır.
Burada, tartışmamızı akla yatkın hale getirmek hedefiyle öteki bir açıklama daha ekleyebiliriz: ‘Yaşam’ derken, etraftan edindiği enerjiyi bünyesine alabilen, Darwinci ‘doğal seçilim’ kurallarına uygun biçimde üreyebilen ve kendi varlığını sürdürebilen rastgele bir kimyasal yansıma ağını kastediyorum. Özcesi, bizden daha gelişmiş hiçbir zeki makine mevcut değil; yıldızlarda yaşayan tuhaf ve akıllı bulutlar yok; ve bir cins ortak öz-farkındalığa sahip, solucan deliğinde yaşayan nanobot sürüleri de kelam konusu değil. Uçan spagetti canavarları** ise var olabilir. (Bunu daha sonra açıklayacağım.)
BÜTÜN EVREN’İN PAYLAŞTIĞI ŞEY
Bunlar yolumuzdan çekilince, artık sahiden başlayabiliriz. Çağdaş bilimin ulaştığı tahminen de en dikkat alımlı sonuç, uzay ve vaktin engin yapısında birebir fizik ve kimya maddelerinin geçerli olduğunu anlamamız. Artık bizden milyarlarca ışık yılları uzaklıklarda bulunan milyarlarca yıllık yıldızlara ve bebek galaksilere bakabiliyoruz. Onlara baktığımız ve özelliklerini incelediğimiz vakit, (farklı oranlarda olsalar dahi) tıpkı kimyasal elementleri barındırdıklarını ve kendi güneşimizin takip ettiği birebir dinamik yasalar uyarınca evrimleştiklerini görüyoruz. Fizik ve kimya kanunları her yerde ve her vakit birebirdir. Bu durum, bizlere, Dünya’da yaşayan canlılarla ilgili araştırmalarımızı Evren’in tamamına genişletmemiz için bir imkân sunuyor.
Bununla birlikte, çağdaş astronominin bir başka çarpıcı keşfi sayesinde, yıldızların büyük çoğunluğunun bir gezegen kümesiyle birlikte var olduğunu ve gezegenlerin kendi uydularına sahip olma eğilimi gösterdiklerini biliyoruz. Bunların her biri kendine mahsus fizikî özellikleri ve kimyasal yapıları olan, kendine has dünyalar. Evren’de büyük ve küçük gezegenler mevcut; kayalık ve gazlı olanlar, çok sayıda uyduya sahip olanlar, bunlardan sırf birkaçına sahip olan ya da hiç uydusu olmayanlar da var. Gezegenler, büyük ya da küçük bir eğimi olan zirveler üzere dönerler. (Dünya’nın eğimi dikey açıya nazaran 23.5, Uranüs’ün eğimi ise inanılmaz biçimde 97.7 derecedir.) Gezegenler, içinde çeşitli gazların bulduğu daha kalın ya da ince atmosferler barındırabilirler. Liste bu türlü uzayıp masraf.
UÇAN SPAGETTİ CANAVARI
Tek başına Samanyolu Galaksisi, her biri kendi tarihine sahip eşsiz bir varlık olan yaklaşık bir trilyon gezegene konut sahipliği yapıyor olmalı. Şayet kozmik balonumuza öteki yüz milyarlarca galaksiyi dahil edersek, Evren’de, 100’ün faktörünü alarak trilyon defa trilyon tane gezegen sayabiliriz. (Bunun Avogadro sayısına, yani, bir gram hidrojende bulunan atom sayısına çok yakın olması eğlencelidir.)
Bu noktada, pek makul bir biçimde, bu şaşırtan gezegen çeşitliliğinde neredeyse her şeyin mümkün olduğunu argüman edebilirsiniz. Birinci bakışta bu türlü görünebilir. Ne var ki bu büyük sayıların sağladığı görünürdeki bu özgürlük, göründüğü kadar özgürlük sağlamaz. Fizik ve kimya maddelerinin bileşimi, tabiatta neyin var olabileceği ve olamayacağı konusunda ziyadesiyle güçlü bir sınırlama fonksiyonu görür.
Kelam konusu bilimse, bildiğimiz kadarıyla fizik maddelerini karşıladığı surece neyin var olabileceğini hakikaten göz arkası edemeyiz. Öte yandan, var olabilecek şeyleri anlamak maksadıyla fizik ve kimya maddelerini kullanabiliriz. Buna bir örnek olarak, ‘uçan spagetti canavarı’ ziyadesiyle akla yatkındır. Milyarlarca yıl evvel MumbaXX gezegeninde sudan çıkmış ahtapot gibisi bir yaratığı hayal edebiliriz. Milyonlarca yıl sonra, yaratığın dokunaçlarında tüyler uzar ve uçar. Veya tüy yerine, sindirim sisteminden ya da beslendiği termal havalandırma deliklerinden gelen sıcak havayı kullanan bir balon düzeneği geliştirir.
KARBONDA BELİRLENEN KURALLAR
Pekala, bu geniş gezegen yığınını tarar ve canlı yaratıklar ararken ne bulmayı bekleyebiliriz? Hiç kimse buna karşılık veremese bile, birkaç temel kural belirleyebiliriz.
Birinci kural: Ömür karbon bazlı olmalı. Neden? Zira karbon, öbür hiçbir elementin eşleşemeyeceği seviyede bir kimyasal çok taraflılığa sahip, uyumlu bir atomdur. Karbonun eşleşmemiş dört adet dış elektronu mevcuttur. Bu elektronları öteki kimyasal elementlerle paylaşarak güçlü kimyasal bağlar kurabilir. Potansiyel bir alternatif, silikon olabilir; ama kıyasladığımızda, karbonun yaklaşık yarısı kadar güçlü bağlarla biyokimyası oldukça hudutlu kalır. Ömür, gelişmek için çok taraflılığa muhtaçtır.
İkinci kural: Hayatın sıvı suya gereksinimi vardır. Evet, permafrostta donmuş halde bakteriler bulabilirsiniz ancak yaşamıyorlardır. Hayat, özünde, bileşikleri oradan oraya hareket ettiren karmaşık biyokimyasal yansımalardan meydana gelen bir ağ olduğu için, yansımaların ortaya çıkabileceği ortamı sağlayan bir çözücüye ihtiyaç duyar. Evren’in her köşesinde en çok bulunan kimyasal elementlerden ikisi olan oksijen ve hidrojenden meydana gelen su, açık biçimde avantajlıdır. Yanı sıra, buzun, katı haldeki suyun sıvı halinden daha az ağır olmasından dolayı yüzebilmesi üzere ziyadesiyle eşsiz bir özelliğe sahiptir.
Kimi vakitse başka bir ihtimal olarak amonyak önerilir. Buna rağmen, amonyak oda sıcaklığında bir gazdır ve olağan basınç altında sırf -33 santigrat derecenin altındayken sıvı hale geçer. Ağır bir atmosfer barındıran soğuk bir gezegende sıvı amonyak bulunabilir lakin ömrün oluşması için çok fazla şey gerekir. Hakikaten de, bu şartlar altında var olan rastgele bir ömür biçimi çok yavaş bir metabolizmaya sahip olacaktır. Su ise şeffaf, kokusu ve tadı olmayan ve dondukça genişleyen sihirli bir unsurdur (buzun altı kısmında sıvı su bulunması, daha soğuk iklimlerde su bazlı ömür açısından değerli bir özelliktir). Tıpkı vakitte bizim bedenimizin temel hususudur.
EVREN’DE BİZDEN DİĞER İNSAN YOK
Bu iki sınırlamayı denkleme eklediğimizde, ömrün özünün kolay olması gerekir. Karbon, su ve (en azından azot gibi) öbür birtakım hususları içermelidir.
Öte yandan, detaylar o kadar kolay değil. Hayat barındırabilecek her gezegen kendi tarihine sahip olacaktır. Sonuç itibariyle, oradaki ömrün da konut sahibi gezegenin tarihiyle kontaklı biçimde kendi tarihi olacaktır. Bir gezegenin sahip olduğu özellikler, üzerindeki yaşama form verir. Buna karşılık olarak, bir gezegende yaşayan her şey de gezegenin barındırdığı özellikleri şekillendirir. Doğal seçilim, tüm gezegenlerde, hayatta kalmak doğrultusunda tarihe bağlı bir baskı fonksiyonu görür. Gezegendeki ömrün varlığı nedeniyle şartlar birçok sefer değişirken, ömür eşsiz formlarda buna ahenk sağlayacaktır. Farklı dünyalarda hiçbir vakit tıpkı görünmeyecektir.
Sonuç olarak ve ömrün karbon ve sudan oluşan ortak özüne rağmen, farklı gezegenlerde özdeş ömür formları ortaya çıkmaz. Hayat formu ne kadar karmaşıksa, farklı bir yerde yaklaşık olarak kopyalanma mümkünlüğü da o kadar düşük olur.
Şayet uçan spagetti canavarı mevcutsa, sadece tek bir gezegende var olabilir. Birebir biçimde, bizler de sırf bir gezegende mevcuduz. Bu kozmosta var olan yegâne beşerler bizleriz. Ve Dünya’da var olan hayatın tarihinden öğrendiklerimizi göz önünde bulundurduğumuzda, zeki hayat formaları muhtemelen çok derece nadir görülecektir. Cinsler ortasındaki hayatta kalma çabasında zekâ bariz bir avantaj sağlasa da evrimin bir hedefi değildir; esasen evrimin bir maksadı da yoktur.
Zekâya kavuşuncaya dek, ömür sadece kendini çoğaltmaktan mutluydu. Zekânın ortaya çıkışıyla birlikte sadece kendini çoğaltmak memnunluk getirmedi. Bu, kısaca, insan olma halinin özüdür.
Bunların hepsini bir ortaya getirerek, kozmosun kalan kısmıyla sahiden de kimyasal açıdan irtibatlı olduğumuzu ve öteki varsayımsal canlılarla birebir ömür temelini paylaştığımızı savunuyoruz. Bununla birlikte, bizler eşsiziz ve tüm öbür canlılar da o denli. Ömür insanı şaşırtan bir güçtür. Karbon bazlı bir koddan ve ortak bir genetik atadan ortaya çıkarak, bu gezegende ve büyük olasılıkla başkalarında şaşkınlık veren bir mükemmeller çeşnisi yaratabilir.
*Uçan Spagetti Canavarı Kilisesi, eğitim sisteminde ‘akıllı tasarım’ argümanlarının öğretilmesini eleştiren bir akımdır. Medya tarafından eğlencelik bir din olarak görülür. ABD’deki Oregon Eyalet Üniversitesi Fizik Bölümü’nden mezun olan Bobby Henderson tarafından 2005 yılında kurulmuştur. Uçan Spagetti Canavarı bu dinin rabbidir. Dinin inananları kendilerine ‘Pastafaryan’ ismini veririler. [ç.n.]
Yazının özgünü Big Think sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)