Çoklu Zeka Kuramı 1983 yılında Harvard Üniversitesinden gelişim psikoloğu Howard Gardner tarafından geliştirildi. Bu kurama göre 8 farklı zeka türü bulunmaktadır. Çoklu Zeka Kuramına göre zeka türleri şunlardır: Sözel/Dilsel Zeka, Mantıksal/Matematiksel Zeka, Kinestetik Zeka, İçsel Zeka, Doğacı Zeka, Müziksel/Ritmik Zeka, Görsel/Uzaysal Zeka, Sosyal Zeka.
Biz de bu yazımızda çoklu zeka kuramına göre zeka türleri hakkında bilgi verip sonrasında ise belli bir zeka türüne sahip bireylere nasıl erişebileceğimizi özellikle öğrenciler üzerinden, eğitim açısından incelemek istedik.
Temelden başlayalım: Çoklu zeka basitçe nedir?
Zeka bazı akademisyenlere göre öğrenme yeteneği, bazılarına göre çevreye uyum yeteneği, bazılarına göre ise muhakeme yoluyla sonuca ulaşma yeteneği olarak tanımlanır. Klasik zeka kuramları zekayı sınıflandırırken mantıksal ve sözel zekayı baz alırlardı. Sonrasında bu mantıksal (IQ) ve duygusal zeka (EQ) oldu. Çoklu zeka kuramı ise bunlara bir tepki olarak doğmuştur. Her birimiz farklı yeteneklerle dünyaya geliriz. Howard’da tüm bu yetenekleri zeka olarak adlandırıp 8 alt gruba toplayarak Çoklu Zeka Kuramını oluşturdu ve zekaya bakış açısını değiştirdi.
Çoklu Zeka Kuramının Genel Özellikleri
Zekanın genetik bileşenleri olsa da zeka kapasitesi iyileştirilebilir, geliştirilebilir ve değiştirilebilir. Zeka karşılaşılan durumlar karşısında gösterilen bir davranış biçimidir. O yüzden hesaplanamaz. Zekanın birçok bileşeni vardır ve farklı biçimlerde sergilenebilir.
1. Sözel/Dilsel Zeka
Bu zeka türüne sahip bireyler uzun hikayeler ve fıkralar anlatmayı severler. Kitap okumaya bayılırlar. Ayrıca dinleyerek öğrenmek de onların hoşuna gider. Kelimelerle araları çok iyidir. Nerede hangi kelimeyi kullanması gerektiğini çok iyi bilirler. Dilin gramer yapısı ve işlevlerine karşı aşırı duyarlıdırlar. Seslere; kelimelerin telaffuzlarına, vurgularına ve anlamlarına dikkat ederler. Dilsel zekaya sahip insanlar okumada, yazmada ve ezberlemede iyidirler. Meslek grubu olarak yazarları ve gazetecileri örnek verebiliriz.
Bu zekaya sahip öğrencilere şiir, masal, öykü, kısa oyun veya makale yazmak gibi görevler verilebilir. Ayrıca öğrenciler günlük yazmaya, röportaj yapmaya, tartışma ortamı oluşturmaya ve mektup yazmaya motive edilebilir.
2. Mantıksal/Matematiksel Zeka
Çoklu Zeka Kuramına göre ölçüm yapmaktan, hipotezler kurmaktan ve bunları kanıtlamaktan zevk alan kişiler bu zeka türüne sahiptir. Mantıksal/matematiksel zeka, bilimsel hipotezleri sınıflandırma, tahmin etme, önceliklendirme ve ilişkilerin neden ve sonuçlarını anlama becerilerini içerir. Matematik, fizik gibi bilim dallarıyla ilgilenen bilim insanları bu zekaya sahip yetişkinlere örnek gösterilebilir.
Bu zekaya sahip öğrenciler konuları sınıflandırmaya, konular için bir zaman çizelgesi oluşturmaya, şifreler tasarlamaya, karşılaştırmalar yapmaya, anahtar kelimeleri belirlemeye veya diyagramlar çizerek problem çözme adımlarını göstermeye motive edilebilir.
3. Görsel/Uzaysal Zeka
Dünyayı 3D olarak görselleştirebilirler. Görsel-uzaysal zekaya sahip kişiler; yer, zaman, renk, çizgi, şekil, biçim ve desen gibi olgulara ve bu olgular arasındaki ilişkilere son derece duyarlıdırlar. Mimarlık, mühendislik, satranç oyuncusu, ressam, denizcilik, pilotluk gibi meslekler görsel-uzaysal zeka ile çalışan mesleklerden bazılarıdır.
Bu zeka tipine sahip öğrenciler şu etkinlikleri yapmaya motive edilebilirler: karikatür çizmek, hikayeleri veya notları renklerle kodlamak, hikayenin resmini çizmek, konuşulanların veya okunanların resmini çizmek, metnin altını farklı renklerle çizmek ve bir zihin haritası kullanmak.
4. Müziksel/Ritmiksel Zeka
Sesleri ayırt etme, ritim, melodiyi doğru duyma ve beste yapma becerileri bu zeka türündedir. Bu zeka türü; müzikal temaları, ritimleri duyabilen ve ayırt edebilen ve müzikal olarak en gelişmiş formlarında icra eden veya besteleyen insanları içerir.
Bu zeka tipine sahip öğrenciler şu etkinlikleri yapmaya motive edilebilir: Müziğin yarattığı duyguları ifade etmek, tekerlemeler söylemek, ritim oluşturmak, ilgili veya benzer bir temaya sahip şarkılar bulmak, ilgili müzik dinlemek, mırıldanmak, şarkı söylemek, enstrümanları ve enstrüman seslerini kullanmak.
5. Kinestetik Zeka
Bu zeka türünün tüm vücut hareketleri ve el hareketleriyle ilgili olduğu belirtilmektedir. Beden hareketlerini kontrol edebilmek ve yorumlayabilmek, fiziksel nesnelerle baş edebilmek ve beden ile zihin arasında bir uyum yaratabilmekle ilgilidir. Dansçılar, sporcular, cerrahlar bu yeteneğe sahip kişiler arasındadır.
Bu zeka tipine sahip öğrenciler şu etkinlikleri yapmaya motive edilebilir: seyahat etmek, vücutla harfleri göstermek, heykel yapmak, nesneleri kesmek ve yapıştırmak, rol yapmak, taklit etmek, fiziksel egzersize, dans etmek, skeçler gibi dramatik sanatlar için fırsatlar yaratmak, insan grafiklerini kullanmak.
6. İçsel Zeka
Çoklu Zeka Kuramına göre kendinizi, ne hissettiğinizi ve ne istediğinizi biliyorsanız bu zeka türüne sahip olabilirsiniz. Bireyin kendini tanıması, güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olması bu zekanın özellikleridir. İçsel zekanın ilgi alanları, kendini tanıma, kendini anlama ve kişinin iç dünyası ile ilişki kurma becerisidir. Bu kişiler sanatçı, din adamı, senarist olmak gibi mesleklere yönelebilirler.
Bu zeka tipine sahip öğrenciler şu etkinlikleri yapmaya motive edilmelidir: senaryo yazmak, günlük tutmak, konuyla ilgili duygu ve düşünceleri yazmak ve bol bol öz yansıtma yapmak.
7. Sosyal Zeka
Sosyal zekaya sahip insanlar, çevrelerindeki insanların duygu, ilgi, istek ve ihtiyaçlarını anlama, ayırt etme ve karşılama konusunda oldukça başarılıdırlar. Sezgileri ve empati yetenekleri güçlüdür. Gardner’a göre bu zeka türü; Öğretmenlerde, psikologlarda, satıcılarda, siyasi liderlerde, terapistlerde görülür. Çocukta bu zekanın göstergesi olarak; genellikle sınıfta ve arkadaş çevresinde lider konumunda olmayı gösterebiliriz. Ayrıca sosyal zekanın gelişmesi kişiye geniş bir çevre, sevilen biri olma ve kabul görme gibi avantajlar sağlar.
Bu zeka tipine sahip öğrenciler, hayır kurumlarına üye olmak, grup çalışmalarına katılmak, birine bir şeyler öğretmek, mektup yazmak, okuduklarını anlatmak, konuları özetlemek ve yanındaki kişiyle tartışmak, empati kurmak gibi etkinliklere teşvik edilmelidir.
8. Doğacı Zeka
Doğacı zekaya sahip olanlar doğaya karşı duyarlılık geliştirirler. Toprakla, hayvanlarla ve büyüyen bitkilerle uğraşmayı severler. Bu zeka daha çok tıp, botanik, veterinerlik, tarım ve avcılık gibi meslek gruplarında görülmektedir.
Bu zeka tipine sahip öğrenciler aşağıdaki etkinlikleri yapmaya teşvik edilmelidir: taş, yaprak vb. toplamak, doğada vakit geçirmek, bitki yetiştirmek, harflerin telaffuzunu hayvan sesleriyle karşılaştırmak, harfleri hayvanlar veya bitkilerle karşılaştırmak (z = zebra), doğa fotoğrafları bulmak, doğayı gözlemlemek, doğa yürüyüşlerine çıkmak, tür sınıflandırmasını kullanmak.