Demir eksikliği, dünyadaki en yaygın beslenme eksikliğidir. Özellikle kadınları etkiler. Demir, insan vücudu için gerekli minerallerden biridir ve tüm hücre tiplerinde bulunur. Demir eksikliği, vücuttaki tüm fizyolojik işlevleri etkiler ve sağlık sorunlarına neden olur.
İnsan vücudu demirin büyük bir bölümünü tutar, ancak telafi edilmesi gereken günlük kayıplar da vardır. Ortalama olarak, bir yetişkin vücudunda 1 ila 3 gr arasında demir depolanır. Ölü hücrelerin atılımıyla her gün yaklaşık 1 mg demir kaybedilir. Menopoz öncesi kadınların ortalama günlük kayıpları yaklaşık 2 mg’dır. Büyüme ve ergenlik döneminde sürekli artan demir ihtiyacı olur. Ayrıca plasenta ve fetüsün gelişimi için hamile kadınların hamilelik sırasında yüksek demir ihtiyacı vardır.
Demir için ortalama günlük gereksinim yetişkin bir erkek için 7 mg ve yetişkin bir kadın için 12 mg’dır. Bu değerler önerilen minimum alım değerleridir.
Demir vücutta ne için kullanılır?
Demir, insan vücudunun temel işlevlerinde yer alır. Ana işlevi, kandaki oksijenin taşınması ve oksijenin kasta depolanmasıdır.
Demir, kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir protein olan hemoglobinin bir bileşenidir. Bu protein, oksijenin akciğerlerden tüm organlara taşınmasına yardımcı olur. Demir olmadan insan vücudu hemoglobin oluşturamaz ve bu nedenle artık bu hayati taşıma işlevini yerine getiremez.
Hemoglobinde olduğu gibi demir başka bir proteinin yapısına daha girer: Miyoglobin. Miyoglobin, kaslarda oksijen depolamaktan sorumludur. Bu depolama, uzun süreli fiziksel aktivite sırasında kasların yeterli oksijenlenmesini sağlar.
İnsan vücudunda bulunan demirin üçte ikisi dolaşımdaki kırmızı kan hücrelerinin hemoglobininde bulunur ve yüzde 15’i kaslardaki miyoglobine bağlı bulunur. Demirin geri kalan yüzde 8’i, vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlamak için oksidatif metabolizma reaksiyonlarına katılır. Demir ayrıca dokulardaki demir akışlarını kontrol ederek bağışıklığın korunmasında rol oynar.
Demir eksikliğinin nedenleri
Demir eksikliği, uzun bir süre boyunca vücudun ihtiyaçlarını karşılayacak demirin alınmaması ve demir depoları yeterli gelmediğinde ortaya çıkar. Demir eksikliğinin ortaya çıkmasının birkaç farklı nedeni vardır.
Kronik kan kaybı (kadınlarda menstrüasyon gibi), paraziter hastalıklar ve bağırsaklarda gizli kanama demir eksikliğine neden olabilir. Daha yüksek demir ihtiyacına neden olan durumlar da demir eksikliğinin nedeni olabilir. Hamilelikte plasentanın gelişmesiyle birlikte, büyüme döneminde, ergenlik döneminde özellikle büyümeye ek olarak adet gören genç kızlarda demir ihtiyacı artar.
Yoğun fiziksel egzersizler de demir ihtiyacını artırır. Kas oksijenlenmesine daha fazla ihtiyaç duyulan dayanıklılık sporlarında çok fazla demire ihtiyaç duyulur. Bu nedenle de demir eksikliği yaşanabilir.
Düşük demir alımı da demir eksikliğine yol açar. Özellikle yeterince çeşitli olmayan bir diyet demir eksikliğine neden olabilir.
Demir eksikliğinin 10 belirtisi
Demir eksikliğinin ana sonucu dolaşımdaki hemoglobin miktarının azalması olan anemidir. Anemi , kandaki hemoglobin düşüşü ile tanımlanır. Kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobin oksijeni akciğerlerden organlara taşır. Anemilerin yüzde 50’si, dünya çapında yaklaşık 1 milyar insanı etkileyen demir eksikliği anemisidir.
Anemi olsun ya da olmasın, demir eksikliğinin belirtilerine dikkat edilmelidir.
1. Yorgun ve zayıf hissetmek
Yorgunluk demir eksikliğinni en yaygın belirtisidir. Peki, bu yorgunluğun nedeni nedir? Yorgunluğun nedeni vücudunuzda dolaşan oksijen eksikliğidir. Aneminiz olduğunda, hayati organlara oksijen taşımak için daha az kan hücreniz olur. Bu oksijen eksikliği yorgunluk, baş ağrısı ve halsizlik gibi belirtilere neden olur.
2. Egzersiz sırasında nefes darlığı
Demir eksikliği durumunda vücudunuz aktif olduğunda ihtiyaç duyduğu oksijeni alması zordur. Bu nedenle demir eksikliğinin en yaygın belirtilerinden biri, yapılabilen egzersiz seviyelerinin azalmasıdır. Demir eksikliğinde, birkaç ay önce zorlanmadan yapabildiğiniz tempolu bir yürüyüş sırasında nefesiniz kesilebilir.
3. Huzursuz bacak sendromu
Huzursuz bacak sendromu adı verilen bir durum, ayaklarınızı hareket ettirmek için bilinçsiz bir dürtü ile sonuçlanan bir karıncalanma hissi yaratır ve bu da genellikle uykusuzluğa ve geceleri huzursuzluğa neden olur. Bu, demir eksikliğinin en sıra dışı belirtilerinden biridir.
4. Eller ve ayaklarda soğukluk
Vücut azalan kırmızı kan hücrelerini kalp, beyin ve karaciğer gibi en önemli yerlere yönlendirdiğinden, soğuk el ve ayaklar demir eksikliği yaşandığının bir işaretidir.
5. Baş dönmesi hissi
Demir eksikliği anemisi baş dönmesine neden olabilir. Baş dönmesi, vücudunuzun sizi uzanmaya ve kalbinize veya beyninize daha fazla oksijen gitmesine izin vermeye çağırdığı bir işaret olabilir.
6. Garip şeyler yemek istemek
Garip şeyler yeme arzusu (pika olarak bilinir) da demir eksikliği anemisi belirtisidir. Kil, buz ve toprak, insanların demir eksikliği yaşadığında aniden yemek isteyebilecekleri olağandışı şeylerden bazılarıdır.
7. Daha sinirli hissetmek
Daha önce sizi hiç rahatsız etmeyen şeyler sizi giderek daha fazla rahatsız ediyorsa, demir takviyesine ihtiyacınız olabilir. Demir eksikliği vakalarında sinirlilik oldukça yaygındır. Bu durumun nedeni tam olarak bilinmemektedir ancak oksijen kaynağındaki azalma ile ilgili olabileceği düşünülmektedir.
8. Ağız yaraları
Diliniz ve ağzınız vücudunuzda neler olup bittiğinin iyi göstergeleridir. Ağzınızın her iki tarafındaki ağız ülserleri ve çatlaklar, demir eksikliğinin oldukça yaygın belirtileridir. Bu, ağza giden kan akışındaki azalmadan kaynaklanır.
9. Cilt, saç ve tırnak sorunları
Vücudun, oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinde bir protein olan hemoglobini yapmak için demire ihtiyacı vardır. Demir eksikliğiniz varsa hemoglobin seviyeleriniz düşer ve sonuç olarak normalden daha solgun görünürsünüz. Cildiniz vücudunuzun solan tek parçası değildir, diş etleriniz, göz kapaklarınızın iç kısmı veya dudaklarınız ve tırnaklarınız da solgunlaşabilir.
Demir eksikliği vakalarında olağandışı olmayan bir başka belirti de kaşık tırnaktır (koilonişya). Tırnaklar kırılgan hale gelir, kolayca çatlar ve şekilleri değişir. Başka bir belirti de tırnaklarda çeşitli çizgilerin belirmesidir.
Demir eksikliği saç dökülmelerine de neden olabilir, çünkü saç köklerine yeterli oksijen gidemez.
10. Baş ağrısı
Düzenli olarak baş ağrısı çekiyorsanız, demir eksikliği anemisi bunun nedeni olabilir. Aneminiz olduğunda, hayati organlara oksijen vermek için daha az kan hücreniz olur. Bu oksijen eksikliği baş ağrısı gibi durumlara neden olabilir.