Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) Genel Başkanı Bendevi Palandöken, 700 TL elektrik faturası gelen bakkalın faturasının son zamlarla 1800-2000 TL’ye çıktığını vurgulayarak “Asıl bu aydan sonra yüksek faturaları göreceğiz. Esnaf zaten faturaları ödeyemiyor” dedi.
Türkiye’deki 2.5 milyon esnafın, direkt 7 milyon 500 bin kişiye istihdam sağladığını vurgulayan Palandöken, “Açılan işyeri iki yıl dayanıyor. Aynı dükkân 10 kere devrediliyor. Her gün devren kiralık, devren satılık lokanta, bakkal görüyoruz. Zaten 4-5 ayda da kapıya kilit vuruyorlar. Bu işin sürekliliği kalmadı” ifadesini kullandı. Adım atılmazsa, esnafa destekler sunulmazsa yarın diğer gün mahallede, sokakta esnaf kalmayacağına dikkat çeken Palandöken, kuru temizlemecilerin tek elde toplandığını, terzi ve manavın hiç kalmadığını, bakkalların da kapıya kilit vurduğunu aktardı.
Veresiyenin çok arttığını, esnafın sattığı ürünün yerine yenisini koyamadığını, rafların boş kaldığını dile getiren TESK Genel Başkanı Bendevi Palandöken ile esnafın durumunu konuştuk.
– Esnafın şu anda genel durumu nasıl?
Esnaf sokağın, mahallenin olmazsa olmazlarından. Günümüzde artık bakkalların yerini marketler aldı. Bakkalların sayıları artmıyor, giderek azalıyor. Şu anda en kırsal yere bile zincir marketler gitti. Marketlerin arkasında güçlü sermaye var, ama bakkal sermayeyi nerden bulacak? Satış yapacak ki ayakta kalsın. Marketler insanların alım gücüne bakmadan onları tüketime teşvik ediyor. Ama bize gelseniz peynir bugün biraz tuzlu yarın gel deriz, deterjan alacaksan ucuz al dersin. Markete gitseniz 5 kuruşun eksik olsa alışverişini tamamlayamazsın ama mahalle bakkalında öyle değil. Bizde çırak kalfa olur, kalfa usta olur, usta daha sonra dükkân açar istihdam sağlar. Ama marketlerde sadece işçi olunur. İşsizliği körüklüyor. Çünkü insanları part time çalıştırıyor. Asgari ücret bile vermiyorlar. Bunlar tazminat vermemekte de ustalar. Fiyat istikrarsızlığının en büyük nedeni de bunlar.
MARKETLER HER MESLEĞİ PERİŞAN ETTİLER
– Nasıl yani tek sorumlu marketler mi?
Bilgisayarda bir düğmeye basıyor Edirne’den Hakkâri’ye 10 bin şubesinde şekeri aynı fiyata satıyor. Marketler çiftçiyi de kendilerine işçi yaptılar. Şimdi yok fiyat indirelim, 20 üründe fiyatları sabitleyelim. Serbest ekonomide elektrik doğalgaz özelleşmiş sen müdahale edemiyorsun, markette fiyatları nasıl sabit yapacaksınız. Marketler market markalı ürünler üretiyor bunun üzerine mi fiyat yapıştıracaksın. Olmaz böyle bir şey.
Zincir marketler fiyat artışlarının sebebi, piyasanın hâkimi. Herşeyi satıyorlar, beyaz eşyayı da, mobilyayı da yazın deniz malzemesi, kışın araba lastiği, baharda boya satıyorlar. Peki esnaf ne yapacak. Her mesleği perişan ettiler. Bugüne kadar mücadele ettik ama sonuç alamadık. Yurtdışına bunların açma kapatma saatleri belli. Bazı ürünleri belli bir saatte satamazlar. Bizde fütursuz gece saat 23.00-24.00’e kadar açık kalırlar. Mesela 50 bin adet ürün alsa stok yapıyor diyemezsiniz çünkü her markete bir iki tane yollasa zaten stokçuluğa girmez. Bu bireysel işletmeleri yok eden bir sistem.
İKİ YIL DAYANABİLİYORLAR
– Şu anda kayıtlı kaç esnaf ve çalışan var?
Türkiye’de 2.5 milyon esnaf var. Bunlardan her birinde üç kişi çalışır. Direkt 7 milyon 500 bin kişiyi istihdam ederiz.
– Ne kadar süre dayanabiliyor esnaf?
En uzun ömürlüsü iki yıl dayanıyor. 1 ekmek eve götürsem yeter diyor çoğu zaman. Açılan ile kapanan sayıları aynı gibi, ama ayakta kalma süresi düşüyor. Aynı dükkân 10 kere devrediliyor. Hergün devren kiralık devren satılık lokanta, bakkal görüyoruz. Bu işin bir kurala bağlanması, perakende yasasının mutlaka çıkması gerekiyor.
Bütün sektörlerin önündeki bu haksız rekabet kalkmadan fiyat istikrarından söz etmek mümkün değil. Çünkü fiyatta ipin ucu onlarda.
Bir bakkalda aileden herkes çalışır. Gizli işsizliği de önlüyor. Herkes mesleğiyle ilgili iş yapmalı. Camcıysan cam satarsın, bakkalsan gıda satarsın, kasapsan et satarsın. Marketler ekmekten kuruyemişe, buzdolabına, ayakkabıya, giysiye, alkole kadar her şeyi satıyorlar.
TÜM SEKTÖRLER ZORDA
– Şu anda en zordaki meslek grubu hangisi?
Tüm sektörler zorda. Şimdi insanlar lokantaya gitmekten korkuyor. İki kişi yemeğe gitseniz en az 300 TL ödüyor. Nasıl gidecek insanlar? Vatandaş eve bir pizza söylerken 10 kere düşünüyor. Nakliyeci esnafı için “ticari akaryakıt”, üretici için “ucuz akaryakı”’ ve ‘gübre’ verilmesi gerekiyor. Üretici ne kadar ucuza ürünü mal ederse piyasaya o kadar olumlu yansıması olur. Bugün üreticinin istediği sulamada indirimli elektrik, tarımda indirimli gübre ve akaryakıt. Aynı zamanda bu ürünlere halkın daha ucuza ulaşması için de ulaştırmada ticari akaryakıt ve esnaf için esnaf tarifesinde elektrik uygulaması olacaktır.
– Esnafın borçluluğu ne seviyede?
Esnaf krediye dayandı. Biz ürünlerimizi veresiye satıyoruz. Hem de hiç tanımadığımız herkese veresiye satarız.
VERESİYE ÇOK ARTTI
– Veresiye arttı mı?
Çok çok. Şimdi kredi kartı patlayanlar nakit paraya sıkışanlar, gelip esnafa başvuruyor. 10 tane yumurta alıyor, “yaz” diyor veresiye defterine. Şu anda esnaf can çekişiyor, iş daha da zora girdi. Esnaf sattığı ürünün yerine yenisini koyamıyor. Zararına satıyor. Esnaf, toptancıdan aldığı fiyatla satıyor, her gün gelen fiyatları yansıtmıyor ki etiketine. 5 liralık suyu 3 liraya sattığı oluyor. Esnafın kârı düşüyor.
– Tam olarak ne bekliyorsunuz?
Mutlaka Perakende Yasası çıkarılmalı. Kredi destekleri artırılarak devam etmeli. Kredi yapılandırmaları bozulan esnaflar var, bunların yapılandırma süresi uzatılmalı. Esnafın ayakta kalmasını sağlayacak desteklerin verilmesi gerekiyor. Hibe krediler verilmeli. Bağ-Kur primleri çok yüksek ve 9 bin 100 iş gününde emekli olabiliyor, buradaki haksızlıklar giderilmeli. Yoksa yarın diğer gün mahallenizde esnaf kalmayacak. Kuru temizlemeciler tek elde toplanıyor. Bakkallar kapanıyor. Terzi ve manav hiç kalmadı. Bakkal dükkânını kapatıyor kasabın yanında tezgâhtar oluyor.
BAKKAL RAFLARI BOŞ KALIYOR
– Elektrik doğalgaz fiyatları çok arttı sizi nasıl etkiliyor?
Türkiye’de üç tip elektrik tarifesi var. Sanayi elektriği, konut elektriği ve ticarethane elektriği. Biz esnaf tarifesi olsun istiyoruz. Benim bakkalım, kuaförüm, kuru temizlemecim sokağı aydınlatıyor. Buzdolabında soğuk meşrubat olmazsa ürünü satamıyor. Kasap makinasını çalıştırmazsa eti bozulacak. Esnafa uygun tarife olmak zorunda. Zaman zaman esnafların borçlarıyla ilgili ötelemeler yapılıyor, destekler veriliyor, ucuz kredi veriliyor ama arkasından da yıkıcı bir enflasyonla bunların hepsi geri alınıyor. Sattığını yerine koyamama rafın boş kalma riski ile karşı karşıyasın. Sonra esnafın akıbeti iki ay üç ay el değiştiriyor ve 2 seneyi bulmadan batıyor.
– Elektrikte esnaf tarifesinde tam olarak ne bekliyorsunuz, nasıl bir tarife olmalı?
En önemli gider kalemlerinden biri elektrik faturaları. 1 Mart’tan itibaren uygulamaya geçirilen kademeli tarifeyle faturalarımız daha da arttı. Esnaf ticarethane statüsünden özel statüye geçirilerek faturalarda indirim sağlanmalı. Esnafa özel, vergilerin kaldırıldığı bir elektrik faturası maliyetleri düşüreceğinden esnafın sattığı ürün fiyatlarına da olumlu yansır.
TABELA YANMAYACAK
– Yaza, kapanan esnaf sayıları artar öyleyse?
Yaz aylarında klimalar devreye girecek, dolaplar daha fazla çalışacak. Su pompaları devreye girecek. Faturaları daha da artacak. Esnaf eleman çıkarmak zorunda kalıyor. Işığını bile yakmıyor. Kuaförler eskiden ışıl ışıldı. Şimdi neredeyse karanlıkta çalışıyor. Esnaf tabelasını yakamayacak duruma gelecek. Fırınları, dolapları, buzlukları, reyonları, klimaları, tabelaları, pervaneleri, ütüleri, berber ve kuaförlerin kullandığı cihazlar ile daha yüzlerce farklı meslekte kullanılan elektrikli cihazlar esnaf ve sanatkârlarımızın olmazsa olmazı. Şimdi yaz gelirken dondurma bile satmaktan vazgeçen bakkal esnafımız, serinletici pervanelerini çalıştırmayan kafe restoran işletmecilerimiz gibi birçok farklı sektörde esnafımız bu elektrik faturalarından mustarip. Burada yapılması gereken kuralların konulması. Bize gölge etmesinler başka nimet istemeyiz. Biz kendimiz ayakta kalmaya çalışırız. Bir taraftan değil ki her taraftan üstümüze geliyorlar.
– Ortalama elektrik faturaları kaç liraya çıktı?
700 TL fatura gelen bakkalın faturası 1800-2000 TL’ye çıktı. Asıl bu aydan sonra yüksek faturaları göreceğiz, hele havalar ısınsın.
– Öyleyse kazandıkları, faturaları bile karşılamaz?
Zaten çoğu faturaları ödeyemiyor. İcra ile alınacak. Zorluk daha yeni başlıyor. Havalar ısınsın siz o zaman görün.